Το όνομα Cor-ten αποτελεί την εμπορική ονομασία ενός είδους μεταλλικών κραμάτων που ονομάζονται οξειδωμένες λαμαρίνες ή οξειδωμένοι χάλυβες. Για την ακρίβεια το όνομα COR-TEN® ως εμπορικό σήμα ανήκει στην εταιρεία US Steel. Το συγκεκριμένο υλικό, αναπτύχθηκε αρχικά στις ΗΠΑ το 1993 σε μια προσπάθεια να κατασκευαστεί ένα είδος χάλυβα που δε θα απαιτούσε την επάλειψη με προστατευτική βαφή ή άλλα αντισκωριακά προϊόντα. Τελικά, προέκυψε ένα κράμα χάλυβα εμπλουτισμένο με χαλκό, πυρίτιο, μαγγάνιο, χρώμιο, και με δευτερεύοντα στοιχεία είτε το βανάδιο είτε το φώσφορο.
Πως δημιουργούνται οι αντιδιαβρωτικές ιδιότητες του cor-ten:
Η οξειδωμένη λαμαρίνα, δεν κατασκευάζεται εξαρχής με αντιδιαβρωτικές ιδιότητες. Έτσι, αν αφεθεί ελεύθερη στο περιβάλλον θα αρχίσει να οξειδώνεται, δηλαδή να σκουριάζει, ακριβώς όπως και ο απλός χάλυβας. Ωστόσο, η διάβρωση θα σταματήσει σε σύντομο χρονικό διάστημα, καθώς τα συστατικά του κράματος θα σχηματίσουν στην επιφάνεια του cor-ten μια προστατευτική στρώση σκουριάς. Η ίδια η στρώση της σκουριάς "κολλάει" στη βάση του μετάλλου και παρέχει την απαραίτητη προστασία εμποδίζοντας την παραιτέρω διάβρωση και την εισχώρηση της οξείδωσης στα βαθύτερα στρώματα του μετάλλου. Σημειώνεται, οτι η κατάβρεξη της επιφάνειας επιταχύνει τη δημιουργία της αντιδιαβρωτικής πατίνας. Μετά από αρκετά χρόνια έκθεσης στην ατμόσφαιρα και στις καιρικές συνθήκες, το cor-ten αποκτάει μια σταθερή, σκούρα-καφέ απόχρωση. Επομένως, η όψη της φυσικής σκουριάς δημιουργείται από μόνη της, ακριβώς όπως δημιουργείται η πράσινη πατίνα, επάνω στο χαλκό.
Τα πλεονεκτικά χαρακτηριστικά της οξειδωμένης λαμαρίνας:
Το Cor-ten είναι ένα πολύ ανθεκτικό είδος χάλυβα με σημαντική αντοχή στην ατμοσφαιρική διάβρωση. Σε αντίθεση με τους άλλους χάλυβες, η οξειδωμένη λαμαρίνα αντέχει στις επιδράσεις της βροχής, του παγετού, της υγρασίας, κλπ χωρίς τη χρήση βαφής. Αντί για βαφή, το ίδιο το κράμα κατασκευάζει την πατίνα αυτοπροστασίας που αποτρέπει την οξείδωση και διάβρωση του. Παρόλο που η βαφή δεν κρίνεται απαραίτητη, το cor-ten μπορεί να βαφεί αν αυτό είναι επιθυμητό.
Η αισθητική του υλικού είναι μοναδική. Η όψη της σκουριάς θυμίζει ακατέργαστο υλικό ή επιφάνεια που έχει ωριμάσει φυσικά με το πέρασμα του χρόνου (όψη παλαιωμένου υλικού).
Τεχνικά θέματα που χρήζουν προσοχής:
Μη-κατάλληλο περιβάλλον: Η χρήση της οξειδωμένης λαμαρίνας δεν ενδείκνυται σε περιοχές κοντά σε θάλασσα, σε περιοχές δηλαδή όπου ο αέρας περιέχει πολύ αλάτι, αλλά και σε περιοχές με υψηλές και συνεχείς βροχοπτώσεις, με υψηλά επίπεδα υγρασίας ή με συνεχή ομίχλη. Σε υγρά τροπικά κλίματα, είναι πιθανό η στρώση της σκουριάς να μη σταθεροποιηθεί και το μέταλλο να συνεχίσει να διαβρώνεται. Για παράδειγμα στο γήπεδο Omni Coliseum, που κατασκευάστηκε το 1972 στην Ατλάντα των ΗΠΑ, η διάβρωση δεν σταμάτησε όπως αναμενόταν και σταδιακά εμφανίστηκαν τρύπες στην κατασκευή. Το έργο, κατεδαφίστηκε 25 χρόνια μετά την κατασκευή του. Σημαντικό ρόλο σε αυτήν την απόφαση έπαιξε η αστοχία του συγκεκριμένου υλικού.
Ιδανικό περιβάλλον για τη δημιουργία της οξειδωμένης λαμαρίνα: Ιδανικό περιβάλλον για τη δημιουργία της προστατευτικής πατίνας, θεωρείται εκείνο το περιβάλλον όπου οι υγρές και ξηρές περίοδοι εναλλάσσονται αρμονικά μεταξύ τους.
Συμβατά μέταλλα με την οξειδωμένη λαμαρίνα: Ένα συμβατό μέταλλο, που μπορεί να βρίσκεται σε επαφή με το cor-ten είναι ο ανοξείδωτος χάλυβας.
Λεκέδες σκουριάς στις γύρω επιφάνειες: Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός πρέπει να εξασφαλίζει ότι το νερό της βροχής, και κατά συνέπεια και η σκουριά, δε θα επηρεάζει τις γύρω επιφάνειες. Πράγματι, κατά τα πρώτα έτη τοποθέτησης του cor-ten είναι πιθανό η σκουριά να προκαλέσει το χρωματισμό των γύρω επιφανειών ιδιαίτερα όταν πρόκειται για σκυρόδεμα και γυαλί. Ένα παράδειγμα ανεπιθύμητου χρωματισμού από σκουριά αποτελεί η περίπτωση του κτιρίου U.S steel tower στο Pittsburgh. Η αρχική οξείδωση του cor-ten προκάλεσε το χρωματισμό των παρακείμενων πεζοδρομίων αλλά και γειτονικών κτιρίων.
Προστασία από το νερό της βροχής: Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός θα πρέπει να εξασφαλίζει ότι το νερό της βροχής θα κυλάει ελεύθερα στην επιφάνεια της οξειδωμένης λαμαρίνας και δε θα συλλέγεται σε εσοχές. Σε αντίθετη περίπτωση θα προκληθεί διάβρωση του υλικού
Εφαρμογές του cor-ten στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη.
Η οξειδωμένη λαμαρίνα χρησιμοποιείται στις κατασκευές, κυρίως σε κτίρια και γέφυρες, τόσο ως δομικό υλικό όσο και ως υλικό επένδυσης κτιρίων. Χρησιμοποιείται επίσης στην κατασκευή γλυπτών υπαίθριου χώρου
Κτίρια και κατασκευές που έχουν χρησιμοποιήσει cor-ten
- Australian center of contemporary art
- The main building of Odense university
Υπαίθρια Γλυπτά με cor-ten
- COR-TEN ΔΕΘ 1966 (γλυπτό του Ζογγολόπουλου)
Υπαίθριο γλυπτό του Γ. Ζογγολόπουλου στη Θεσσαλονίκη