Ο φουτουρισμός ήταν ένα καλλιτεχνικό κίνημα που εκδηλώθηκε κυρίως στην Ιταλία από μια ομάδα νέων συγγραφέων και άλλων καλλιτεχνών.
Βασικός εκφραστής του φουτουρισμού ήταν ο Φίλιππο Μαρινέττι (Filippo Tommaso Marinetti, 1876-1944), ενώ απαρχή του κινήματος θεωρείται το έτος 1909, όταν ο Μαρινέττι δημοσίευσε στη γαλλική εφημερίδα «Φιγκαρό» το μανιφέστο του φουτουρισμού.
Ο φουτουρισμός ήταν το πρώτο κίνημα του 20ου αιώνα που απευθυνόταν εξαρχής στο ευρύ κοινό, στη μαζική παραγωγή, στις μεγαλουπόλεις, στο τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, κλπ. Οι εκπρόσωποί του εστίασαν στις καινούργιες δυνατότητες που ανοίγονταν στους ανθρώπους (και στο εμπόριο σε παγκόσιο πλέον επίπεδο) από την ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας, μετακίνησης και μεταφορών. Οι φουτουριστές θαμπώθηκαν από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, από τα αεροπλάνα που πετούσαν στον ουρανό, από του ήχους και τη δύναμη των μηχανών, από την ταχύτητα των αυτοκινήτων. Διέβλεπαν, ότι τα επιτεύγματα αυτά είχαν αρχίσει ήδη να αλλάζουν από τα θεμέλιά του, τόσο τον κόσμο όσο και τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Συνεπώς, σύμφωνα με τις φουτουριστικές απόψεις και η τέχνη έπρεπε να αναθεωρηθεί από τα θεμέλια της και να απαρνηθεί ότι δημιουργήθηκε κατά το παρελθόν. Ο ρόλος της τέχνης ήταν να ασχοληθεί με το μέλλον. Ο Μαρινέττι έγραψε χαρακτηριστικά ότι ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο είναι ωραιότερο από τη Νίκη της Σαμοθράκης. Άλλωστε και η ίδια η λέξη futurismo σημαίνει μελλοντισμός.
Οι φουτουριστές προσπάθησαν να αναπαραστήσουν την κίνηση, τη φευγαλέα εικόνα, τη μεταμόρφωση, το τρεμόπαιγμα και την αίσθηση που δημιουργείται όταν ένα αντικείμενο κινείται με ταχύτητα. Ιδιαίτερα στη ζωγραφική- ο φουτουρισμός, προσπάθησε να καταργήσει το χώρο και να του δώσει μια μορφή δυναμική, που ενσωματώνει το χρόνο.
Εκφραστές του φουτουρισμού
Ο φουτουρισμός, βρήκε πεδίο έκφρασης σχεδόν σε όλες τις καλλιτεχνικές εκφάνσεις, όπως στη ζωγραφική, στην γλυπτική, στην κεραμική, στην γραφιστική, στο βιομηχανικό σχεδιασμό, στον σχεδιασμό εσωτερικών χώρων, στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στο σχεδιασμό υφασμάτων, στη λογοτεχνία, στη μουσική, στην αρχιτεκτονική, ακόμα και στη γαστρονομία. Χαρακτηριστικοί Ιταλοί εκπρόσωποί ήταν οι Filippo Tommaso Marinetti, Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Gino Severini, Giacomo Balla, Antonio Sant'Elia, Tullio Crali και Luigi Russolo.
Ως ομάδα διοργάνωναν συναντήσεις, έγραφαν μανιφέστα, ποιήματα, μουσική, κλπ.
Φουτουρισμός και Αρχιτεκτονική
Το 1914 ο αρχιτέκτονας Antonio Sant' Elia εντάχτηκε στο κίνημα του φουτουρισμού και του προσέδωσε μια πιο ακαδημαϊκή χροιά. Στο σχέδιό του «Η νέα Πόλη (La Città Nuova )» που εκτέθηκε στο Μιλάνο, το 1914, αλλά δεν κατασκευάστηκε ποτέ, η χαοτική μεγαλούπολη παρουσιάζεται ως ένα υπέροχο τοπίο μέσα στην οποία δραστηριοποιείται ο σύγχρονος άνθρωπος (σε αντίθεση με προηγούμενες αναπαραστάσεις όπου ένα όμορφο τοπίο θεωρούνταν ότι ήταν ένας κήπος ή η ύπαιθρος). Η νέα πόλη, συμβόλιζε το νέο, δυναμικό τρόπο ζωής και έπρεπε να είναι λειτουργική και αποτελεσματική όπως μια μηχανή.
Στο μανιφέστο του, «Manifesto of Futurist Architecture», ο Sant' Elia πρότεινε μια μαζική αρχιτεκτονική, όπου οι γραμμές είναι δυναμικές και η διακόσμηση δεν πρέπει να έχει καμία σχέση με το παρελθόν αλλά να προκύπτει κάθε φορά, εκ νέου, από τη χρήση και τη φύση των ίδιων των υλικών.
Προοπτικό σχέδιο από τη "νέα πόλη" (1914), (πηγή εικόνας: wikipedia.org)
Συνεπώς, η αρχιτεκτονική αλλά και η διακόσμηση πρέπει να είναι πάντα σύγχρονες και εφήμερες, καθώς κάθε γενιά θα δημιουργεί αναπόφευκτα τη δική της αρχιτεκτονική και θα καταργεί τις προηγούμενες.
Χαρακτηριστικά κτίρια της εποχής του φουτουρισμού θεωρούνται ο σταθμός τρένων Trento από τον Angiolo Mazzoni και ο σταθμός Santa Maria Novella στην Φλωρεντία (1932) από τους Gruppo Toscano.
Trento station (πηγή εικόνας: wikipedia.org)
Το τέλος του φουτουρισμού
Ο Sant'Elia πέθανε το 1916 και ο θάνατός του συχνά ταυτίζεται με το τέλος του φουτουρισμού. Παρόλα αυτά αρκετοί εκπρόσωποι του φουτουρισμού συνέχισαν να δημοσιεύουν και να εκθέτουν έργα, έως το τέλος του 2ου παγκοσμίου πολέμου.
Καθώς όμως το κίνημα συνδέθηκε με το φασισμό, το ίδιο το κοινό, το εγκατέλειψε.
Ο απόηχος του κινήματος.
Ο φουτουρισμός επηρέασε πολλά καλλιτεχνικά ρέυματα, όπως τον κονστρουκτιβισμό, τον βορτισισμό (vorticism), κλπ. Ιδιαίτερη επιρροή άσκησε στη γραφιστική και ειδικά στη δουλειά των Fortunato Depero, Lucio Venna και Nicolay Diulgheroff (δεκαετίες 20 και 30). Επηρέασε ακόμα και τη διαφήμιση και έτσι το 1928, συμπεριλήφθη ένα περίπτερο με φουτουριστικές αφίσες, στην έκθεση «Esposizione Nazionale del Decennale della Vittoria» στο Τορίνο.
Στον απόηχο του φουτουρισμού θα μπορούσε να αναφερθεί και η ταινία του Ridley Scott "Blade Runner", καθώς θυμίζει έντονα τα σχέδια του Sant'Elia αλλά και κάποιοι καλλιτέχνες που χρησιμοποίησαν, ήδη από τις απαρχές του διαδικτύου, τα επιτεύγματα του internet, όπως ο εικαστικός δημιουργός Stelarc.
.jpg)