Από που προέρχεται η λέξη μασταμπάς:

Στην Αραβική γλώσσα η λέξη μασταμπάς δηλώνει το πεζούλι, που κατασκευάζουν ακόμα και σήμερα οι Αιγύπτιοι μπροστά από τα σπίτια τους, για να κάθονται, να συζητούν, να ξεκουράζονται, κτλ. Συνεπώς, ο συγκεκριμένος τύπος τάφους πήρε το όνομα του επειδή η ογκοπλασία του μοιάζει με το πεζούλι μπροστά από τα σπίτια των Αιγυπτίων.

Η αρχιτεκτονική και διακόσμηση του μασταμπά:

Ο μασταμπάς ήταν ένα ισόγειο, ορθογώνιο κτίσμα με κεκλιμένους τοίχους και οριζόντια οροφή. Σαν κατασκευή σηματοδοτούσε τον τάφο ενός επιφανούς Αιγυπτίου. Το μήκος του ήταν 4 περίπου φορές μεγαλύτερο από το πλάτος του. Τα κτίσματα αυτά, κατασκευάζονταν αρχικά από πλίνθους (τούβλα κατασκευασμένα από χώμα και στεγνωμένα στο ήλιο). Κατά το τέλος της 3η δυναστείας τα κτίσματα αυτά μπορούσαν να κατασκευάζονται και από λαξευμένες πέτρες ή να επενδύονται μόνο εξωτερικά με λαξευμένες πέτρες.

Η ογκοπλασία του μασταμπά ήταν αρχικά ένα χαμηλό, συμπαγές κτίσμα με μια εσοχή. Η εσοχή είχε συνήθως μια ψεύτική όψη πόρτα και εξυπηρετούσε ως εκκλησάκι για τις προσφορές και τις προσευχές των συγγενών. Αργότερα ο μασταμπάς διέθετε ένα εσωτερικό δωμάτιο, ονομαζόταν serdab, που "στέγαζε" το άγαλμα του νεκρού καθώς και ένα εκκλησάκι. Σε άλλες περιπτώσεις το δωμάτιο serdab και το εκκλησάκι κατασκευάζονταν το ένα δίπλα στο άλλο. Στο Serdab (η λέξη προέρχεται από την περσική cellar) τοποθετούνταν εκτός από το άγαλμα του νεκρού, ρούχα, σπόροι, δημητριακά και άλλα κτερίσματα.

Ψηλά στους τοίχους, το serdab είχε μικρά ανοίγματα για να επέτρεπε στην ψυχή να φεύγει από το σώμα αλλά και να ξαναγυρίσει μελλοντικά. Οι εσωτερικοί τοίχοι ήταν διακοσμημένοι με τοιχογραφίες και ανάγλυφα με θεματολογία εμπνευσμένη από την καθημερινή ζωή. Βέβαια, παρά τη διακόσμηση και την ύπαρξη αγάλματος, το δωμάτιο αυτό δεν ήταν ορατό σε κανένα επισκέπτη.

Ο μασταμπάς κτιζόταν με προσανατολισμό βορρά-νότου και χωροθετούνταν συνήθως σε νεκροπόλεις δυτικά του Νείλου ποταμού. Οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι ο τόπος των νεκρών βρίσκονταν στην κατεύθυνση της δύσης του ήλιου. Δύο από τις πιο μεγάλες νεκροπόλεις βρίσκονται στη Σαχάρα και στην Γκίζα.

Που τοποθετούνταν ο νεκρός;

Ο ταφικός θάλαμος, με το σώμα του νεκρού και τη σαρκοφάγο, δεν τοποθετούνταν μέσα στον μασταμπά αλλά κάτω από αυτόν, βαθιά μέσα στη γη, μερικές φορές, έως και 40 μέτρα κάτω από τη γη. Ένα κάθετο πηγάδι συνέδεε την οροφή του μασταμπά με τον υπόγειο νεκρικό θάλαμο. Μέσα στον υπόγειο θάλαμο, τοποθετούνταν εκτός από το νεκρό και άλλα αντικείμενα, χρήσιμα για τη μεταθανάτιο ζωή του νεκρού. Το εσωτερικό του θαλάμου ήταν επενδυμένο με πέτρα ή τούβλα. Ο μασταμάς, μπορεί να έχει περισσότερους υπόγειους θαλάμους, έτσι ώστε να θάβονται τα μέλη μιας ολόκληρης οικογένειας.

Αρχικά, τόσο οι βασιλείς, όσο και η ελίτ της Αιγύπτου θάβονταν κάτω από τάφους μασταμπά. Ωστόσο, στο παλαιό Βασίλειο (περίπου 2686-2181 π.Χ) οι βασιλιάδες ξεκίνησαν να θάβονται μέσα σε πυραμίδες, ενώ οι υπόλοιποι της ανώτερης τάξης συνέχιζαν να θάβονται σε τάφους μασταμπά, ακόμη και χιλιάδες χρόνια μετά. Οι παλαιότεροι τάφοι μασταμπά έχουν βρεθεί στις περιοχές Ταρκάν, Σαχάρα και Γκίζα.

Τάφοι Μασταμπά στην Άβυδο:

Κατά τη διάρκεια της προδυναστικής και πρώιμης δυναστικής περιόδου, στη νεκρόπολη της Αβύδου θάβονταν τόσο οι βασιλείς, όσο και η ανώτερη τάξη

Τάφοι μασταμπά στην κοιλάδα της Γκίζας:

Όταν οι βασιλείς ξεκίνησαν να κτίζουν πυραμίδες ως τάφους, η ανώτερη τάξη συνέχισε να θάβετε κάτω από κτίσματα μασταμπά. Στην κοιλάδα της Γκίζας έχουν κατασκευαστεί εκατοντάδες κτίσματα μασταμπά γύρω από τις πυραμίδες.

Τάφοι μασταμπά στη Σαχάρα:

Εδώ οι θάλαμοι σταδιακά τοποθετούνταν βαθύτερα στο έδαφος, έως ότου έφταναν το βραχώδες υπόστρωμα. Εσωτερικά επενδύονταν με πέτρα και σκεπάζονταν από πάνω με ένα χαμηλό λόφο. Ο λόφος αυτός περιτειχίζονταν με πλιθιά δημιουργώντας το μασταμπά. Πολλά κτίσματα, είχαν στο εσωτερικό τους αποθηκευτικούς χώρους, αλλά αυτό τα έκανε ευάλωτα στους κλέφτες. 'Έτσι με το τέλος της 1ης δυναστείας οι χώροι αυτοί ελαχιστοποιήθηκαν και τα κτερίσματα τοποθετούνταν σε υπόγειους θαλάμους. Σταδιακά το κτίσμα μασταμπά έγινε ένας συμπαγής, γεμάτο με μπάζα, όγκος.

Μασταμπάς στα ανατολικά της πυραμίδας του κχουφού (χέοπας), (πηγή εικόνας: Wikipedia.org)

Διπλός μασταμπάς για το γιό του φαραώ χέοπα, Khufukhaf και τη γυναίκα του Nefertkau (πηγή εικόνας: Wikipedia.org)

Βιβλιογραφικές πηγές