Η Σιάτιστα βρίσκεται σε απόσταση 25 χλμ νοτιοδυτικά από την Κοζάνη σε υψόμετρο 950μ. Eίναι κτισμένη αμφιθεατρικά και αναπτύσσεται σε δύο συνοικίες, την παλαιότερη τα Γεράνεια και τη Χώρα. Βρίσκεται στο νοητό κέντρο των Βαλκανίων πάνω στην Εγνατία Οδό, οπότε διευκολύνονταν παλαιότερα οι εμπορικές σχέσεις της πόλης με τις χώρες της Ευρώπης. Το όνομα της προέρχεται από τη γερμανική λέξη Schatz (θησαυρός) και Stadt (πόλη), πόλη των θησαυρών, δηλώνοντας την τεράστια οικονομική, κοινωνική και πνευματική άνοδο που γνώρισε κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. 

Από το 1600 αποτελούσε σημαντικό βιοτεχνικό κέντρο, καθώς οι κάτοικοι ασχολούνταν με τη γουνοποιία, τη βαφική τέχνη, την υφαντική, την αμπελουργία. Τα προϊόντα της μεταφέρονταν με καραβάνια σε εμπορικούς οίκους Σιατιστινών εμπόρων και προωθούνταν σε μεγάλες Ευρωπαϊκές αλλά και Οθωμανικές αγορές. Από τις αγορές αυτές εισάγονταν πολυτελή είδη, όπως καθρέπτες, ξύλινες επιχρυσωμένες κορνίζες, κρύσταλλα και πορσελάνες, μεταξωτά υφάσματα και κοσμήματα, που κόσμησαν τις εκκλησίες και τα υπέροχα αρχοντικά της. Η οικονομική ευμάρεια επιτρέπει στην πόλη να αποκτήσει περίτεχνες εκκλησίες και μοναδικά αρχοντικά, αλλά και δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης.

Τα αρχοντικά της Σιάτιστας μαρτυρούν τον τρόπο ζωής της εποχής. Περιβάλλονται από πέτρινο αυλόγυρο φρουριακού χαρακτήρα με απόρθητη δρύινη αυλόπορτα. Στον περιβάλλοντα χώρο εκτείνεται πλακόστρωτη αυλή με τα βοηθητικά κτίσματα, το μαγειριό, το φούρνο, το πηγάδι, ενώ επιβλητικό ορθώνεται το κύριο κτίσμα που αναπτύσσεται σε δύο ή τρεις ορόφους στον άξονα βορρά-νότου. Η λιθοδομή του κτίσματος δένεται με ξύλινα διαζώματα, ενώ διακόπτεται στον όροφο από σαχνισιά που αποτελούν μορφολογικό και λειτουργικό στοιχείο του κτίσματος.

Τα σαχνισιά προεξέχουν των όψεων και στηρίζονται σε ξύλινα καμπυλόμορφα φουρούσια (παγιάντες). Είναι επιχρισμένα και ενίοτε φέρουν ζωγραφικό διάκοσμο ή έχουν εμφανή τον ξύλινο σκελετό τους  και η πλήρωση γίνεται με πλίνθους διακοσμητικά τοποθετημένους. Τα παράθυρα του 1ου ορόφου με τις στιβαρές σιδεριές, οι πολεμίστρες σε καίριες θέσεις και η χαμηλή ξύλινη είσοδος αποτελούν τα απαραίτητα στοιχεία για τον αμυντικό χαρακτήρα του κτίσματος.

Αρχοντικό Πούλκως κύρια είσοδος                                               Αρχοντικό Δόλγκηρα εσωτερική πόρτα

Η εντυπωσιακή εξωτερική εικόνα του κάθε αρχοντικού προϊδεάζει για την ανυπέρβλητη ομορφιά του εσωτερικού χώρου. Η τυπολογία στην οργάνωση ακολουθεί την αρχιτεκτονική των αρχοντικών που ουσιαστικά είναι συνέχεια της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής. στο ισόγειο χωροθετείται η πλακόστρωτη “μεσιά” με το μαγαζί/ χώρο έκθεσης των προϊόντων, το κατώγι με βαρέλια κρασιού, την αποθήκη και τις σκάλες ανόδου στους πάνω ορόφους. Ο πρώτος όροφος, το λεγόμενο “μετζοπάτωμα” είναι ο χώρος παραμονής κατά τους χειμερινούς μήνες. Κεντρικά βρίσκεται η σάλα, ο “ντηλιακός” ή “ηλιακός” και δεξιά και αριστερά είναι τα διάφορα χειμωνιάτικα δωμάτια. Ο δεύτερος όροφος λέγεται όροφος. Εκεί βρίσκεται η μεγάλη σάλα των δεξιώσεων, το “ανώι” και τα καλά δωμάτια (οντάδες). Στον όροφο αυτό αναπτύσσονται τα σαχνισιά στα καλά ή καλοκαιρινά δωμάτια, ποτέ όμως στα βορεινά.

Αρχοντικό Δόλγκηρα σάλα

Περίτεχνες ξυλόγλυπτες οροφές με αραβουργήματα κοσμούν τα δωμάτια, ενώ εντυπωσιάζουν οι ομφαλοί (νουφαλοί) στο κέντρο των οροφών με κρεμαστούς ρόδακες και θαυμάσιες ζωγραφικές συνθέσεις με αρμονικά χρώματα προσδίδοντας επιβλητικότητα στο χώρο. Ο ντηλιακός είναι ο ωραιότερος χώρος του σπιτιού. Χωρίζεται από τα δωμάτια με ξυλόγλυπτα κάγκελα και, κολώνες συνδεμένες με τόξα. Οι τοίχοι έχουν ξύλινες επενδύσεις μέχρι το ταβάνι (φασώματα) πλούσια διακοσμημένες που δημιουργούν ένα κόσμο γεμάτο χρώματα και εικόνες ευρωπαϊκών πόλεων και της Κωνσταντινούπολης, μοναδικές απεικονίσεις από άνθη, φρούτα, σκηνές κυνηγίου. Ακόμη και οι ντουλάπες (μεσάντρες) είναι πλούσια διακοσμημένες. Ένα ακόμη στοιχείο που προσδίδει μοναδικότητα στον εσωτερικό χώρο είναι οι φεγγίτες με μοναδικά βιτρώ υψηλής αισθητικής και εξαιρετικής κατασκευής. Όταν το φως εισέρχεται αποκλειστικά μέσα από τους φεγγίτες στο χώρο δημιουργείται ανεπανάληπτη ατμόσφαιρα. Άλλο αξιοσημείωτο στοιχείο αποτελούν τα τζάκια των αρχοντικών με την εξαίρετη γύψινη διακόσμηση.

Αρχοντικό Πούλκως λεπτομέρεια οροφής

Αρχοντικό Δόλγκηρα φασώματα

Αρχοντικό Πούλκως φεγγίτες

Αρχοντικό Πούλκως λεπτομέρεια τζακιού

Η ανακαίνιση ιστορικών κτιρίων και κατοικιών απαιτεί έμπειρους μελετητές και επιβλέποντες, όπως και εξειδικευμένους τεχνίτες. Η κατασκευαστική εταιρία του Ιωάννη Φούσκα διαθέτει την τεχνογνωσία για την ανάληψη αυτών των έργων.

 www.anakainisispitiou.gr

 Πηγή εικόνων: decobook.gr