Αποκωδικοποιώντας το μοντέρνο…
γράφει η Χρύσα Ξουβερούδη - Ιστορικός Τέχνης
Σε μια απόπειρα να προσδιορίσουμε τις ρίζες του μοντερνισμού, του κινήματος που διαμόρφωσε την εικαστική φυσιογνωμία του 20ου αιώνα, αποκαλύπτονται το Arts and Crafts και η Art Nouveau. Τα προμοντέρνα αυτά κινήματα ολοκλήρωσαν τον καλλιτεχνικό τους ρόλο ή μήπως συντηρούν το μύθο τους ακόμα και σήμερα;
Παρίσι 1900, στην αυγή του καινούριου αιώνα η διεθνής έκθεση οργανώνεται στη γαλλική πρωτεύουσα και αποκαλύπτει μια διαφορετική προσέγγιση της εικαστικής ματιάς. Η Art Nouveau σε επίσημη πρώτη, δηλώνει το σχεδιαστικό της παρόν σε κάθε αντικείμενο, προωθώντας μια καθολική καλλιτεχνική γλώσσα, με αναφορά όχι μόνο στις υψηλές τέχνες αλλά και στις ελάσσονες. Η «Νέα Τέχνη» φιλοδοξεί να κάνει την τέχνη μέρος της καθημερινής ζωής και να τη βγάλει από την απομόνωση των γκαλερί και των μουσείων, ενώ επεκτείνοντας τη σχεδιαστική έμπνευση σε κάθε επιφάνεια, αλλάζει την εικόνα του ιδιωτικού χώρου, βάζοντας έντονα τη σφραγίδα της.
http://www.trouvais.com/2009/05/06/732/
Η Art Nouveau αξιοποιεί, λοιπόν, τα κοινωνικά και καλλιτεχνικά δεδομένα του 19ου αιώνα. Οι βαθιές κοινωνικές τομές που προκάλεσε η βιομηχανική επανάσταση επηρέασαν τον κόσμο της τέχνης με ποικίλους τρόπους. Οι αλλαγές στην κοινωνική διαστρωμάτωση και τα καινούρια δεδομένα κινητοποίησαν πνευματικούς ανθρώπους σε ένα λόγο ριζοσπαστικό και βαθιά δημοκρατικό. Ο θεωρητικός λόγος μεταδίδει νέα οράματα που προωθούν τη συμφιλίωση των υψηλών τεχνών (ζωγραφική- γλυπτική- αρχιτεκτονική) με τις εφαρμοσμένες, αναδεικνύοντας τη σημασία της ιδέας και του σχεδιασμού που δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένες διαστάσεις και είδη.
http://en.wikipedia.org/wiki/File:France_Paris_Grand_Palais_Interieur_03.jpg
http://smallbutmightyinteriors.blogspot.gr/2011/05/friend-turned-me-onto-this.html
Ένας πρώτος πυρήνας εκκόλαψης παρόμοιων ιδεών διαμορφώνεται στο δεύτερο μισό του αιώνα, στην Αγγλία γύρω από τους William Morris, John Ruskin και τον κύκλο των Προραφαηλιτών. Αναζητώντας τη γνησιότητα της καλλιτεχνικής έκφρασης στη μεσαιωνική εικαστική γραφή και γοητευμένοι από το πνεύμα συνεργασίας στις προαναγεννησιακές συντεχνίες, αξιοποιούν τη δύναμη του μυαλού και το τάλαντο του χεριού. Το Arts and Crafts παντρεύει την τέχνη με τη χειροτεχνία αξιοποιώντας τις δυνατότητες των βιομηχανικών υλικών, ενώ μορφολογικά παρασύρεται από το ρυθμό των ανθικών μοτίβων και τις απηχήσεις του Ιαπωνισμού.
Τα σκληρά χρώματα και η επιπεδότητα που κληροδοτεί η ιαπωνική τέχνη στην ευρωπαϊκή ζωγραφική, δεν αφήνουν ανεπηρέαστη και την Art Nouveau που μοιράζεται την αγάπη για την περιελισσόμενη γραμμή και τη δυναμική κίνηση της τελευταίας στον εικαστικό χώρο. Και τα δύο κινήματα προσπαθούν να ανταποκριθούν στα δεδομένα της νέας εποχής και να αποδώσουν το σύγχρονο πνεύμα που δε συνομιλεί πια με το παρελθόν αλλά αφουγκράζεται το παρόν και προετοιμάζει το μέλλον. Παράλληλα, η Νέα Τέχνη αποκτά διεθνή χαρακτήρα καθώς οι ευρωπαϊκές χώρες μέσα από μεμονωμένους καλλιτέχνες ή σχολές συναγωνίζονται στην κατάθεση πρωτότυπων σχεδιαστικών λύσεων σε μια ευρεία γκάμα αντικειμένων, ενώ στη συνέχεια την σκυτάλη παραλαμβάνει και η Αμερική συνεχίζοντας ανάλογους πειραματισμούς.
http://commons.wikimedia.org/wiki/File:WLA_lacma_Tiffany_Studios_Pond_Lily_Table_Lamp.jpg
Η καινούρια θέαση του κόσμου μέσα από ένα λεξιλόγιο λιτό και στυλιζαρισμένο που ενώ χρησιμοποιεί μοτίβα παρελθόντων στιλ όπως το ροκοκό, τους αφαιρεί τη διακοσμητική φλυαρία και περιορίζει τις οργανικές φόρμες σε αυστηρό πλαίσιο, προσδιορίζοντας τον ανανεωτικό χαρακτήρα του νέου στιλ. Η φιλοσοφία που εδραιώνεται, τώρα, υποστηρίζει μια τέχνη με εμπλοκή στην καθημερινή ζωή. Παρά την υπερβολή της στην προσπάθεια να δώσει εικαστική χροιά σε κάθε αντικείμενο, από το έπιπλο ως το φόρεμα και την καρφίτσα κι από την κουρτίνα ως την τσαγιέρα και την ταμπακιέρα, η Νέα Τέχνη αγωνιά για την καταγραφή αυτού που συμβαίνει τώρα.
Μπαίνοντας στον 20ο αιώνα ο καλλιτέχνης επιτακτικά προσπαθεί να μεταγράψει εικαστικά αυτό που συμβαίνει τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή (modo). Τα δύο κινήματα έθεσαν τις βάσεις για την απεμπλοκή από τις ακαδημαϊκές δεσμεύσεις και από την παντοδυναμία των υψηλών τεχνών ενώ στηρίχτηκαν στην ποιότητα και τη δυναμική των βιομηχανικών υλικών. Η Art Nouveau,ειδικότερα, εγκαινίασε και μια σύνδεση με τη μηχανή ενθαρρύνοντας την ιδιαίτερη σχέση που θα δημιουργήσει μαζί της ο μοντερνισμός.
Το μοντέρνο γεννιέται, λοιπόν, στο συγκεκριμένο καλλιτεχνικό πλαίσιο αλλά σταδιακά διεκδικεί μια πιο επαναστατική ταυτότητα, καθώς επιδιώκει την άμεση ανταπόκριση στη φρενίτιδα της σύγχρονης εποχής, στις ποικίλες κοινωνικές προκλήσεις και στην ανανεωτική τεχνολογική αύρα. Η απόσχιση από την παράδοση γίνεται πιο απόλυτη σε σχέση με τους προκατόχους του και επιθυμεί να αρθρώσει έναν νέο εικαστικό λόγο μέσα από τον αδιάλειπτο πειραματισμό με τα υλικά και τον αποκλεισμό κάθε διακοσμητικής παραπομπής.
http://www.metmuseum.org/toah/works-of-art/2000.350
Τα διαφορετικά πρόσωπα των πρωτοποριών, όπως εμφανίζονται σε διάφορες χώρες και ηπείρους, συνασπίζονται κάτω από έναν κοινό στόχο, την κατάκτηση της λειτουργικότητας με οδηγό τα σύγχρονα υλικά και τη λιτή, γεωμετρική φόρμα. Το χρώμα περιορίζεται στα βασικά και στα ουδέτερα, το τετράγωνο αποθεώνεται για την απλότητα και την ισορροπία που ενέχει, η διακόσμηση δεν έχει ρόλο παρά μόνο να υποστηρίξει το στοιχειώδες. Η τυποποίηση έρχεται ως αυτονόητη συνέπεια και κατακτά όλο τον κόσμο, προωθώντας μια οικουμενική γλώσσα που ποτέ δεν έγινε απόλυτα κατανοητή από το ευρύ κοινό.
Αυτή ακριβώς υπήρξε και η αχίλλειος πτέρνα του κινήματος που υπήρξε καταλύτης στην πορεία της τέχνης στον 20ο αιώνα. Στην προβολή και καταξίωσή του στηρίχτηκε στο θεωρητικό λόγο με τρόπο συχνά ολοκληρωτικό και απόλυτο, καθώς το ίδιο το έργο τέχνης στεκόταν ανίσχυρο στο διάλογο με το θεατή. Η αυτοαναφορικότητα δεν άφηνε πολλά περιθώρια επικοινωνίας ενώ η τυποποίηση αφαιρούσε οποιαδήποτε σήμανση, προσωπική, φυλετική, εθνική.
http://www.bonluxat.com/a/gerald-brandstatter-tonic-seating-collection.html
Στη δεκαετία του ’60 οι φωνές διαμαρτυρίας πληθαίνουν, απενοχοποιώντας το διάλογο με την παράδοση που τόσο δραματικά είχε αποκλείσει ο μοντερνισμός. Μετά το μοντέρνο δημιουργείται ένα νέο πλαίσιο που προκαλεί το δημιουργό να αλιεύσει ελεύθερα από τη δεξαμενή του πολιτισμού και να αποδεσμεύσει υποκειμενικές δυνάμεις ή ιδιαιτερότητες, να αναζητήσει στον τόπο του την έμπνευση ή να κινηθεί ανεξίθρησκα στο παγκόσμιο χωριό. Η μεταμοντέρνα κατάσταση δεν απορρίπτει το μοντερνισμό, αντίθετα στους κόλπους της οι πρωτοπορίες ανανεώνουν τον χαρακτήρα τους κι αποκτούν νέα δυναμική κυρίως στη δεκαετία του ’80.
http://czavelle.deviantart.com/art/Brain-350411414
Η νέα πραγματικότητα επιτρέπει την επανεκτίμηση κινημάτων όπως η Art Nouveau και το Arts and Crafts που είτε προωθούν λύσεις κυρίως στην interior σύνθεση μέσα από την επιλογή των αυθεντικών αντικειμένων είτε ασκούν επιρροή σε άλλες τάσεις, όπως η Ψυχεδελική τέχνη που στηρίχτηκε στην Art Nouveau. Ο σύγχρονος καλλιτέχνης συνεχίζει να πειραματίζεται χωρίς να απορρίπτει, επιλέγοντας τη μινιμαλιστική έκφραση κυρίως μέσα από το συντακτικό του μοντερνισμού ή τη μαξιμαλιστική διατύπωση αξιοποιώντας απροκάλυπτα την παρακαταθήκη όλων των στιλ. Ως θεατές και κοινωνοί της τέχνης μπορούμε με τη σειρά μας να επιλέξουμε ό,τι ικανοποιεί την αισθητική και τις προσδοκίες μας.
