Ποιοι ήταν όμως οι δημιουργοί των θησαυρών της λαϊκής μας αρχιτεκτονικής; Οι μαστόροι, χτίστες κυρίως της πέτρας, αλλά και από άλλες ειδικότητες που ήταν ενωμένοι σε οικοδομικές συντεχνίες, τα ισνάφια άφησαν αυτή την πλούσια παρακαταθήκη. 

Κατά την τουρκοκρατία, ιδιαίτερα από τον 17ο αιώνα, οι Έλληνες καθώς ασχολούνταν με τη βιοτεχνία και το εμπόριο οργανώθηκαν σε συντεχνίες για την καλύτερη προστασία και διακίνηση των προϊόντων τους, θεσμός που εξυπηρετούσε τους Τούρκους γιατί απευθύνονταν στον επικεφαλής του κάθε συναφιού για την είσπραξη των φόρων. Για παράδειγμα, εκτός από τις οικοδομικές συντεχνίες υπήρχαν οι γουναράδες (Καστοριά, Σιάτιστα), οι χρυσοχόοι (Στεμνίτσα), οι βικογιατροί (Ζαγοροχώρια).

Η καταγωγή των μαστόρων προέρχονταν από συγκεκριμένες περιοχές της ηπειρωτικής κυρίως Ελλάδας. Είναι γνωστά τα μαστοροχώρια της Ηπείρου (Βούρμπιανη, Πυρσόγιαννη, Κόνιτσα, των Τζουμέρκων νότια των Ιωαννίνων), της Δυτικής Μακεδονίας (Σιάτιστα, Γαλατινή, τα χωριά Καλλονή, Δασύλλιο, Άγιος Κοσμάς του νομού Γρεβενών, τα ορεινά χωριά της Φλώρινας, η Νεγοβάνη ή Φλάμπουρο, η Δροσοπηγή κ.α). Επίσης γνωστά ήταν τα μαστοροχώρια στη Θράκη (Σουφλί, Αδριανούπολη) και στην Πελοπόννησο περίφημοι ήταν οι λαγκαδινοί μαστόροι της πέτρας.

Στα ισνάφια οφείλουμε την κατασκευή πλήθους από γεφύρια, αροντικά, εκκλησίες, καραβανσαράγια και άλλα δημόσια και ιδιωτικά κτίρια. Οι μαστόροι είχαν διαφορετικά ονόματα σε κάθε περιοχή, για παράδειγμα στην Ήπειρο αι Δυτική Μακεδονία ονομάζονταν Κουδαραίοι, στη Θράκη Δουλγκέρηδες και ήταν οργανωμένοι σε συντεχνίες. Το πολυπληθέστερο ισνάφι ήταν της Ηπείρου που αριθμούσε περίπου 450 μέλη. Τα ισνάφια είχαν εσωτερική δομή, οργάνωση και ιεραρχία με αυστηρούς κανονισμούς. Σύμφωνα με τον καθηγητή Ν. Μουτσόπουλο, οι μαθητευόμενοι, τα “τσιράκια” έμπαιναν στη συντεχνία και με τις γνώσεις και τις ικανότητες που αποκτούσαν προβιβάζονταν σε καλφάδες ή αρχικαλφάδες. Στη συνέχεια μετά από συγκατάθεση των μαστόρων τους και την άδεια του ισναφιού προάγονταν σε μάστορες , σε ισναφλήδες (μέλη της συντεχνίας). Πρόεδρος του συμβουλίου της συντεχνίας ήταν ο “πρωτομαΐστωρ” με βοηθούς ένα γραμματέα και ένα κήρυκα. Επικεφαλής του συναφιού ήταν ο πρωτομάστορας ή “αρχικούδαρης”. Ήταν ο αρχιτέκτονας, ο εργολάβος και συνεταίρος. Φρόντιζε να βρει τη δουλειά, συγκροτούσε το συνάφι, οργάνωνε τον καταμερισμό της εργασίας, αναλάμβανε τις πληρωμές. Ο πρωτομάστορας φρόντιζε για την άδεια της οικοδομής από τους Τούρκους πληρώνοντας τον ανάλογο φόρο.

Τα ισνάφια ή μπουλούκια ή τσούρμο ήταν ομάδες εποχιακές. Ξεκινούσαν μετά τις Αποκριές μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου για προσυμφωνημένες δουλειές. Πολλές φορές τα όρια για την αναχώρηση και επιστροφή του ισναφιού ήταν οι γιορτές των δύο αγίων (Αγ. Γεωργίου-Αγ. Δημητρίου). Όλο το χωριό αποχαιρετούσε τους μαστόρους και με χαρά τους υποδέχονταν στην επιστροφή τους. 

Το κάθε μπουλούκι εκτός από τον αρχιμάστορα αποτελούνταν από χτίστες, όπου δύο καλοί χτίστες έχτιζαν την έξω πλευρά των τοίχων, τους γωνιόλιθους σε πόρτες και παράθυρα και αρμολογούσαν, ενώ οι λιγότερο καλοί έχτιζαν την εσωτερική πλευρά και περνούσαν με το μυστρί. Επίσης υπήρχαν οι λασπιτζήδες που έφτιαχναν τη λάσπη (κονίαμα), οι σοβατζήδες, οι νταμαρτζήδες που πελεκούσαν τις πέτρες, οι μαρμαράδες, οι μαραγκοί για τον ξυλότυπο, τη στέγη και τα κουφώματα, οι ταβαντζήδες, οι ξυλογλύπτες για τη ξύλινη διακόσμηση, οι ζωγράφοι. Ο αριθμός του συναφιού εξαρτιόταν από το μέγεθος του έργου. Συνήθως αποτελούνταν από 10-20 μαστόρους και 8-10 τσιράκια, ενώ τα μεγάλα έργα αναλάμβαναν μεγάλες συντροφιές με περισσότερους από 100 μαστόρους.

Η κατασκευή γινόταν με τοπικά υλικά και σύμφωνα με τις συνήθειες του τόπου και τις εντολές του ιδιοκτήτη. Γι’ αυτό παρά τη γενική ομοιομορφία παρατηρούνται και κάποιες διαφοροποιήσεις στα σπίτια διαφορετικών πόλεων.

Η ζωή των μαστόρων κατά τη διάρκεια της δουλειάς ήταν δύσκολη, καθώς δούλευαν όλη την ημέρα με μία μικρή διακοπή για φαγητό. Στη συμφωνία με το αφεντικό άλλοτε περιλαμβάνονταν η παροχή φαγητού και άλλοτε όχι, οπότε κάποιος από το μπουλούκι φρόντιζε για το φαγητό τους. Η πολύμηνη παραμονή των μαστόρων σε τόπους ξένους, άγνωστους , με διαφορετικές συνήθειες, μακριά από τα χωριά τους, χωρίς να μπορούν εύκολα να βρουν το δίκιο τους, τους ανάγκαζε σε συσπείρωση μέσα στο ισνάφι για να αντιμετωπίσουν ένα δύστροπο, κακοπληρωτή εργοδότη που προσπαθούσε να τους εκμεταλλευτεί. Ως μέσα άμυνας είχαν την εγκατάλειψη του γιαπιού, οπότε κανένα άλλο συνάφι δεν αποτελείωνε το έργο, αν δεν εξοφλούνταν το προηγούμενο και η πολύωρη διακοπή εργασίας στο μεσημεριανό φαγητό αν δούλευαν μεροκάματο. Η ανάπτυξη της κρυφής κουδαρίτικης γλώσσας αποτελούσε ένα άλλο αμυντικό μέσο για τις πιέσεις που δέχονταν οι Κουδαραίοι. Το κουδαρίτικο λεξιλόγιο περιλάμβανε βασικές λέξεις με μικρές παραλλαγές κατά περιοχή.

Οι μάστοροι των ισναφιών ήταν πραγματικοί δημιουργοί που ουσιαστικά χωρίς γνώσεις μηχανικής κατασκεύασαν ωραία κτίρια και διαφύλαξαν και διέδωσαν τη βυζαντινή παράδοση. Αξίζει να αναφέρουμε ότι κάποιοι από αυτούς δε χρησιμοποιούσαν το “σαούλι”, το νήμα της στάθμης για να φτιάξουν κατακόρυφους τοίχους.

Η κατασκευαστική εταιρία του Ιωάννη Φούσκα προσφέρει οικονομικά πακέτα ανακαίνισης κατοικίας με υψηλή ποιότητα κατασκευής.

www.anakainisispitiou.gr

Βιβλιογραφία: Μουτσόπουλος, Ν, 1967, Η λαϊκή αρχιτεκτονική της Βεροίας, Αθήνα, ΤΕΕ

Πηγή εικόνων: αρχείο decobook.gr