Εύστοχα ο Winston Churchill εξέφρασε την επίδραση της αρχιτεκτονικής και του περιβάλλοντος σχολιάζοντας: “διαμορφώνουμε τα κτίρια μας και στη συνέχεια εκείνα διαμορφώνουν εμάς’. Δημιουργείται λοιπόν εύλογα η απορία αν η αρχιτεκτονική μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στον τομέα της θεραπείας παράγοντας χώρους στους οποίους η θεραπεία μπορεί να επιταχυνθεί.
Αρχικά θα πρέπει να οριστεί η έννοια και το περιεχόμενο της θεραπείας. Υγεία νοείται ως η παρουσία ισορροπίας και αρμονίας μέσα στον οργανισμό και επομένως η έλλειψη τους παραπέμπει στην ασθένεια. Η ασθένεια συνεπάγεται και την ανάγκη επανένταξης του οργανισμού στις συνθήκες υγείας, καθώς το σώμα διαθέτει τη φυσική ικανότητα να θεραπεύει δηλ. να επιφέρει την επιστροφή στην ισορροπία ενεργοποιώντας το εσωτερικό φαρμακείο του, π.χ τις ενδορφίνες.
Η θεραπεία αναφέρεται στην ανακούφιση των συμπτωμάτων μιας νόσου ή μιας πάθησης, αλλά και στην ανακούφιση της θλίψης ή του στρες που βιώνει ένα άτομο. Για να αξιοποιηθεί πλήρως η θεραπευτική δύναμη του σώματος πρέπει να διεγείρονται οι αισθήσεις από το περιβάλλον του ατόμου. Έτσι ελαχιστοποιούνται οι αρνητικές επιπτώσεις της κακής ψυχολογίας στο σώμα και μεγιστοποιείται η αποτελεσματικότητα της ιατρικής θεραπείας, καθώς δεν αποδυναμώνεται από το στρες.
Κατά συνέπεια οι χώροι δεν είναι καθόλου αμέτοχοι στη θεραπευτική διαδικασία, οπότε πρέπει να δημιουργούνται χώροι που θεραπεύουν. Οι δομές, τα υλικά λειτουργούν παράλληλα με το φυσικό κόσμο, το πνεύμα, την κοινότητα για τη δημιουργία χώρων όχι μόνο χρήσιμων, αλλά γεμάτων ζωή και ζωντάνια που συνεισφέρουν στη θεραπευτική διαδικασία. Ένα στοιχείο που πρέπει να ληφθεί υπόψη κατά το σχεδιασμό των χώρων είναι η πρώτη εντύπωση που διαμορφώνει την εικόνα ενός κτιρίου και των δραστηριοτήτων του. Η είσοδος των θεραπευτηρίων θα πρέπει να είναι ευχάριστη, να καλωσορίζει τους ασθενείς και να επιτρέπει ομαλή μετάβαση από το εξωτερικό περιβάλλον προς το εσωτερικό των κτιρίων. Ένα από τα κύρια αρχιτεκτονικά στοιχεία, το παράθυρο εκτός από τη χρηστική, δηλ. να επιτρέπει το φυσικό φως να εισέρχεται στο χώρο και την αισθητική πλευρά, δηλ. να συμμετέχει στη διαμόρφωση των όψεων των κτιρίων, συμβάλλει στη θεραπευτική διαδικασία. Λειτουργεί ως πύλη εισόδου της φύσης στο χώρο και μεταφέρει τους ασθενείς από την οδυνηρή πραγματικότητα της ασθένειας σε χώρους διαλογισμού και ανακούφισης επισπεύδοντας τη θεραπεία.
Η επιλογή υλικών για τη διαμόρφωση του χώρου είναι ουσιαστική, καθώς η παρουσία τους είναι αισθαντική, έχουν όμορφη όψη και ευχάριστη αφή, όπως για παράδειγμα η υλικότητα του ξύλου. Είναι υλικό που αποπνέει θαλπωρή, είναι άνετο και ευχάριστο και παραπέμπει στο φυσικό περιβάλλον.
Το χρώμα είναι ένα εξαιρετικά υποβλητικό εργαλείο, καθώς η εφαρμογή του στο πεδίο της αρχιτεκτονικής επηρεάζει δραματικά την αντίληψη για το χώρο και τη μορφή. Κάποια χρώματα βοηθούν το μυαλό, κάποια άλλα όπως το πράσινο βοηθούν στη δόμηση των μυών, των οστών και του συνδετικού ιστού. Το βιολετί χρώμα συνδέεται συχνά με θέματα πνευματικότητας, ενώ το παρεμφερές πορφυρό επηρεάζει τον εγκέφαλο και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Γενικά το χρώμα προάγει την υγεία, τη δημιουργικότητα, την ισορροπία.
Το φως στην αρχιτεκτονική είναι πολύ σημαντικό καθώς αποτυπώνει την ουσία του χώρου και του δίδει χαρακτήρα, που ανακαλείται στη μνήμη μέσα από τις αισθήσεις. Η ιδιότητα αυτή του φωτός έχει τη δυνατότητα να περάσει τον άνθρωπο σε κατάσταση θεραπείας. Χρώμα και φως αποτελούν τα βασικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής γιατί επηρεάζουν τον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Ο καλός φωτισμός ενισχύει την αίσθηση που έχει ο άνθρωπος όταν εισέρχεται σε ένα χώρο, ο οποίος μπορεί να δημιουργήσει αισθήματα ευεξίας και άνεσης. Το χρώμα μαζί με το φως μπορούν να τονώσουν τις αισθήσεις και να προσκαλέσουν συγκινήσεις.
Η φύση από την άλλη πλευρά αποτελεί ένα ουσιαστικό πλεονέκτημα για το δομημένο περιβάλλον, καθώς προσφέρει ένα χώρο για ηρεμία, γαλήνη και διαλογισμό. Τα στοιχεία της, όπως το πράσινο και το νερό, αντηχούν σε όλες τις αισθήσεις και βοηθούν στη διαδικασία θεραπείας. Ιδανική κατάσταση είναι όταν αρχιτεκτονική και φύση αλληλοσυμπληρώνονται σε μια αρμονική συμβιωτική συνύπαρξη.
https://issuu.com/ia_unsw/docs/jenkins-grace-dissertation-2019/s/11230826
Εξαιρετικό παράδειγμα αποτελούν τα Maggie’s Centres που αποτελούν το όραμα της Margaret Keswick Jencks, η οποία ήταν ασθενής και είχε την άποψη ότι ο σωστός σχεδιασμός των χώρων θεραπείας του καρκίνου θα μπορούσε να βελτιώσει τα αποτελέσματα της θεραπείας. Μιλούσε για την ανάγκη “προσεγμένου φωτισμού, θέας με δένδρα, πουλιά και ουρανό” και την ευκαιρία για “χαλάρωση και απομάκρυνση από τις φροντίδες του σπιτιού”. Μια σειρά από διάσημους αρχιτέκτονες, όπως ο Frank Gehry, η Zaha Hadid, οι Snøhetta, ο Richard Rogers, ο Rem Koolhaas συμμερίστηκαν τις απόψεις της και σχεδίασαν τα Maggie’s Centres. Έχουν μέχρι σήμερα κατασκευαστεί 17 σε Μ. Βρετανία, Χονγκ Κονγκ και Βαρκελώνη.
https://www.snohetta.com/projects/maggies-cancer-caring-centre
Η κεντρική ιδέα του πειράματος “Maggie” ξεκίνησε από τον σύσυγο της τον ιστορικό και θεωρητικό της αρχιτεκτονικής Charles Jencks πριν 20 χρόνια περίπου. Η αποστολή τους είναι η παροχή δωρεάν φροντίδας για ασθενείς με καρκίνο μέσα από την αρχιτεκτονική. Παρέχεται εκεί συναισθηματική υποστήριξη και συμβουλές ως συμπληρωματικό μέσο της συμβατικής θεραπείας. Βρίσκονται πάντα κοντά σε ένα αντικαρκινικό νοσοκομείο και λειτουργούν σαν σπιτικοί χώροι όπου οι άνθρωποι μπορούν να βρουν στήριξη χωρίς να κλείσουν ραντεβού.
Το κτίριο, το περιβάλλον, ο εσωτερικός χώρος του κάθε κέντρου προσφέρουν βοήθεια και υποστήριξη. Το κάθε κέντρο διαφοροποιείται από τα υπόλοιπα, ώστε να αποτελεί για την τοπική κοινότητα το δικό της ξεχωριστό σημείο αναφοράς και λήψης βοήθειας. Κάθε κέντρο ποικίλλει σε μέγεθος ανάλογα με τον αριθμό των ασθενών της περιοχής, αλλά όλα είναι κτίρια όμορφα, μικρά, ανθρώπινα, φιλόξενα.
https://londonist.com/2009/10/maggies_centre_wins_stirling_prize
https://www.zaha-hadid.com/architecture/maggies-centre-fife/