Τίτλος ερευνητικής εργασίας

Compact living - “συμπιεσμένη διαβίωση: Ανάλυση και διερεύνηση της δυναμικής μιας σύγχρονης τάσης διαβίωσης σε περιορισμένο χώρο

Σπουδάστρια: Καρατζίδου Σωτηρία (ΑΚΤΟ, ΒΑ (Ηonours) degree in Interior Architecture, Μiddlesex University)

Υπεύθυνη καθηγήτρια: Βασιλική Ασάρογλου

Ημερομηνία υποβολής: Ιανουάριος 2012

Περιεχόμενα

1. Εισαγωγή

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής και οι κοινωνικές αλλαγές που συντελέστηκαν κατά το 19ο αιώνα έχουν οδηγήσει στη χρήση ολοένα και μικρότερων χώρων. Έκτοτε, το αστικό περιβάλλον αποτελεί τον προτιμώμενο χώρο διαβίωσης για μεγάλες μάζες πληθυσμού.

Η πληθυσμιακή έκρηξη στις πόλεις σε συνδυασμό με την αύξηση του κόστους διαβίωσης, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις με την αδυναμία περαιτέρω επέκτασης του αστικού ιστού, έχει οδηγήσει σε έλλειψη κατοικήσιμου χώρου. Όπως είναι αναμενόμενο, η κατάσταση αυτή υποχρεώνει τους χρήστες να αναζητούν μικρότερους χώρους διαβίωσης. Μόλις πριν από μερικά χρόνια η σκέψη του να μετακομίσει κανείς σε μικρότερο χώρο φάνταζε απαράδεκτη, καθώς παραδοσιακά τα μεγάλα, “χλιδάτα” σπίτια ήταν συνδεδεμένα με τον πλούτο, την επιτυχία και την κοινωνική καταξίωση.

Καθώς όμως άρχισε να βαθαίνει η παγκόσμια οικονομική κρίση η ιδέα του “ευ ζειν” με λιγότερα άρχισε να εκτοπίζει τον άκρατο καταναλωτισμό. Διαφαίνεται πλέον μια τάση μείωσης της έκτασης του χώρου διαβίωσης, ο οποίος όμως έχει διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνεται όσο τοδυνατόν καλύτερη εκμετάλλευσή του.

Έτσι, πρωτότυπες και σύγχρονες λύσεις που ανταποκρίνονται στις ανάγκες περιορισμένων χώρων εφαρμόζονται με διαφορετικούς τρόπους και είναι απόηχος ενός σύγχρονου τρόπου ζωής γεμάτου από δημιουργικότητα και πρωτοπορία. Υπάρχουν πολλές πρακτικές λύσεις, για παράδειγμα μπορεί κανείς να απαλείψει μη απαραίτητους χώρους, όπως διαδρόμους και να προσθέσει το χώρο που εξοικονομείται στους κύριους χώρους μιας κατοικίας.

Επίσης τα “έξυπνα υλικά” είναι άλλη μια χρήσιμη πρακτική, καθώς και η πολλαπλή χρήση ενός χώρου.

Σχεδιαστικά τεχνάσματα όπως η χρήση απλών γραμμών, απαλά χρώματα, χρήση καθρεπτών μπορούν να ενδυναμώσουν την αίσθηση ενός χώρου ώστε να φαίνεται μεγαλύτερος απ’ότι πραγματικά είναι και αρχιτεκτονικά στυλ όπως ο μινιμαλισμός προτιμώνται για τη δημιουργία απλών και ανοικτών χώρων.

Είναι ποικίλοι οι λόγοι για τους οποίους κάποιος επιλέγει μικρούς χώρους, σίγουρα όμως μια τέτοια επιλογή έχει αδιαμφισβήτητα πλεονεκτήματα. Το βασικότερο είναι η μείωση του κόστους διαβίωσης εάν πρόκειται για κατοικία ή του κόστους παραγωγής εάν πρόκειται για εργασιακό χώρο. Οι μικροί χώροι έχουν σαφώς μικρότερα έξοδα συντήρησης, θέρμανσης, ύδρευσης, γεγονός το οποίο τους καθιστά όχι απλά οικονομικότερους αλλά και πιο φιλικούς προς το περιβάλλον.

1.1 Μεθοδολογία

Το θέμα αυτό επιλέχθηκε κατόπιν διαπίστωσης της έλλειψης κατοικήσιμου χώρου που έχει αρχίσει να παρατηρείται, κυρίως σε αστικές περιοχές, αλλά και της αύξησης του κόστους διαβίωσης, κάτι το οποίο αποτελεί απόρροια της παγκοσμίων διαστάσεων οικονομικής κρίσης. Τα παραπάνω αποτελούν πηγή προβληματισμού για μεγάλο τμήμα του πληθυσμού.

Η παρούσα ερευνητική εργασία επιχειρεί μια διερεύνηση των λόγων που οδηγούν στην επιλογή χώρων “συμπιεσμένης διαβίωσης” ή compact living, (πρόκειται για χώρους με μέγιστο εμβαδό 50τ.μ.), της τυπολογίας των χώρων αυτών, καθώς και των μεθόδων και των υλικών που εφαρμόζονται στην κατασκευή τους. Η εργασία είναι διαμορφωμένη υπό μορφή case study, δηλαδή μελέτη ενδεικτικών περιπτώσεων χώρων compact living.

Η έρευνα βασίστηκε κυρίως σε βιβλιογραφικές πηγές και σαν επιπρόσθετη πηγή πληροφοριακού υλικού χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια τα οποία εστάλησαν με e-mail σε επαγγελματίες που ασχολούνται με το εν λόγω θέμα (αρχιτέκτονες, σχεδιαστές), ώστε τα αποτελέσματα της έρευνας να αποκτήσουν εγκυρότητα. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της συλλογής των στοιχείων διαπιστώθηκε δυσχέρεια στη συλλογή συμπληρωμένων ερωτηματολογίων, γεγονός που αποτρέπει την ασφαλή εξαγωγή συμπερασμάτων από αυτό το είδος έρευνας, η οποία τελικά είναι σε θέση να παρέχει τελικά μόνο ενδείξεις επί του θέματος. Έτσι, η βιβλιογραφική έρευνα αποτέλεσε εγκυρότερη πηγή πληροφοριών.

Τέλος, έγινε καταγραφή συμπερασμάτων κατόπιν επεξεργασίας των συλλεχθέντων πληροφοριών. Λόγω του περιορισμού που έχει τεθεί στο μέγεθος του πονήματος ήταν αδύνατη η ενδελεχής διερεύνηση όλων των πτυχών του θέματος, παρ’όλα αυτά η εργασία αυτή μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για την περαιτέρω μελέτη του compact living.

2. Από την επιβίωση στη συμπιεσμένη διαβίωση

2.1. Ιστορικά στοιχεία

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ο οποίος χαρακτηρίζεται και ως ο αιώνας της Βιομηχανικής Επανάστασης, ξεκίνησε η υποκατάσταση του ανθρώπου από τη μηχανή στην παραγωγική διαδικασία. Τη συντεχνιακή οργάνωση παραγωγής διαδέχεται η μηχανική, κεφαλαιοκρατική, εργοστασιακή οργάνωση.

Παράλληλα εμφανίζεται το φαινόμενο της αστικής φτώχειας που είναι δεν είναι άσχετο με τις άθλιες συνθήκες ζωής στα αστικά κέντρα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες συγκροτείται η εργατική τάξη και ταυτόχρονα ξεκινά η οικονομική εκμετάλλευσή της μέσω της μισθωτής εργασίας.

Ταυτόχρονα, η οικονομική δραστηριότητα μετατοπίστηκε από τον πρωτογενή τομέα (αγροτική παραγωγή) στον τομέα της μεταποίησης, δηλαδή της βιομηχανικής παραγωγής. Αναπόφευκτα, αυτό σηματοδότησε μια αντίστοιχη μετατόπιση του εργατικού δυναμικού από την ύπαιθρο, όπου και συντελούνταν η αγροτική παραγωγή, στις πλέον μητροπολοτικών διαστάσεων μεγαλουπόλεις (όπως π.χ. το Λονδίνο), όπου και ήταν συγκεντρωμένες όλες οι βιομηχανικές μονάδες.

Η αλλαγή από την οργανωμένη τοπική βιοτεχνία στην μεγάλης κλίμακας βιομηχανική παραγωγή μεταμόρφωσε τις πόλεις σε σκοτεινές κυψέλες, όπου άνθρωποι εργάζονταν κάτω από άθλιες συνθήκες για τουλάχιστον δεκατέσσερις ώρες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η καταναγκαστική εργασία των ορυχείων την οποία υπέβαλλαν ως τιμωρία στους καταδικασμένους εγκληματίες ήταν πλέον το καθημερινό περιβάλλον εργασίας για τον εργάτη της βιομηχανίας.

Ως αποτέλεσμα της τεράστιας παραγωγικότητας των μηχανών αυξήθηκαν τα βιομηχανικά απόβλητα, τα σκουπίδια και τα καυσαέρια, ενώ οι ανθρώπινες απώλειες μπορούσαν να ανταγωνιστούν τις απώλειες ενός πεδίου μάχης. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο μέσος όρος ζωής ενός κατοίκου μιας βιομηχανικής πόλεως ήταν 23 χρόνια μόνο.

Σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό, κάθε πόλη της ανεπτυγμένης Δύσης μεταξύ των ετών 1820 και 1900 παρουσίαζε τα χαρακτηριστικά της Coketown, την οποία εύγλωττα περιέγραφε ο Charles Dickens στο μυθιστόρημά του Hard Times. Η εκβιομηχάνιση παρήγαγε το πιο παρακμιακό αστικό περιβάλλον που είχε μέχρι τότε εμφανιστεί, αφού ακόμη και οι περιοχές όπου διέμενε η άρχουσα τάξη ήταν βρώμικες και πυκνοκατοικημένες1.Τα οικονομικά θεμέλια των Coketowns ήταν η εκμετάλλευση των ανθρακωρυχείων, η τεράστια αύξηση της παραγωγής σιδήρου και η χρήση των ατμοκίνητων μηχανών. Η αύξηση της παραγωγής συνοδεύτηκε από την εισροή πλεονάσματος στις πόλεις, αλλά και από την αύξηση του πληθυσμού και τη μεγέθυνση των αστικών κέντρων.

Το ιδεολογικό θεμέλιο αυτών αποτελούσε η πεποίθηση ότι μια «Θεία Πρόνοια» καθοδηγούσε τις οικονομικές δραστηριότητες, στα πλαίσια μια προτεσταντικής εργασιακής ηθικής και εφόσον δεν παρενέβαινε το ανθρώπινο στοιχείο, διασφαλιζόταν το μέγιστο κοινό όφελος μέσω των ανεμπόδιστων προσπαθειών του κάθε ιδιώτη. Ο όρος που χαρακτήριζε αυτήν την προκαθορισμένη «αρμονία» ήταν το laissez-faire, ο άκρατος φιλελευθερισμός.

Η ιστορική δικαιολογία για το laissez-faire είναι ότι αυτό απετέλεσε μια προσπάθεια για την απαγκίστρωση από τα προνόμια των ευγενών και τους εμπορικούς κανονισμούς που επέβαλλε η απόλυτη κυριαρχία του ηγεμόνα των μεσαιωνικών χρόνων. Ουσιαστικά όμως, η ελευθερία που απαιτούνταν ήταν ελευθερία για απεριόριστα κέρδη τα οποία θα αποκόμιζαν οι ιδιώτες βιομήχανοι.

Γενικά, επικρατούσε η πεποίθηση ότι δίνοντας έμφαση στον απολύτως ελεύθερο ανταγωνισμό μεταξύ των ιδιωτών θα αναδεικνυόταν η τάξη και η λογική. Ως αποτέλεσμα, η νοοτροπία του laissez-faire κατέστρεψε κάθε αντίληψη πνεύματος συνεργασίας και κοινού σχεδίου δράσης. Διακρίνει κανείς αρκετά σημεία που παραπέμπουν στη σημερινή κατάσταση και σε σύγχρονες νεοφιλελεύθερες αντιλήψεις.

Η υπέρμετρη αύξηση του πληθυσμού στα αστικά κέντρα ξεπερνούσε τα μέχρι τότε δεδομένα, αλλά και τις δυνατότητες απορρόφησης κατοίκων των πόλεων. Το ξέσπασμα λοιμών που αποδεκάτιζαν τους πληθυσμούς οδήγησε σε μια νέα αντίληψη σχετικά με τη διαβίωση στην πόλη και έδωσε ώθηση σε πρωτοποριακά για την εποχή σοσιαλιστικά κινήματα, όπως για παράδειγμα το κίνημα των Κηπουπόλεων (Garden Cities) του Ebenezer Howard2 που είχαν την ιδεολογική τους βάση σε θεωρίες οραματιστών της εποχής όπως οι Sir Benjamin Richardson Ward, John Ruskin, William Morris3, κ.α.

Έτσι, υπήρξε μια θεαματική βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης στις βιομηχανικές μεγαλουπόλεις και σαν αποτέλεσμα ο πληθυσμός τους σημείωσε περαιτέρω αύξηση, καθώς ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι εγκατέλειπαν την παρηκμασμένη ύπαιθρο για τις ανέσεις που υποσχόταν το αστικό περιβάλλον.

Η τάση αυτή της αστυφιλίας δεν ανακόπηκε ποτέ και είναι ακόμη πιο αισθητή στις μέρες μας. Επίσης, με την πρόοδο της σύγχρονης ιατρικής αυξήθηκε ο μέσος όρος ζωής -στις ανεπτυγμένες τουλάχιστον χώρες- με αποτέλεσμα το φαινόμενο που συνήθως αποκαλείται “παγκόσμια πληθυσμιακή έκρηξη”. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα Ηνωμένα Έθνη ανακοίνωσαν στις 31 Οκτωβρίου του 2011 ότι ο πληθυσμός του πλανήτη μας ξεπέρασε τα 7 δισ. άτομα και ότι θα συνεχίσει να αυξάνεται για να φθάσει τα 9 δισ. το 2050 και τα 10 δισ. στο τέλος του αιώνα μας (ενδιάμεσο σενάριο δημογραφικώνπροβολών).

Η ανθρωπότητα γνώρισε τα τελευταία 200 χρόνια δυο μείζονες επαναστάσεις:την επιμήκυνση της ανθρώπινης ζωής και τον έλεγχο της γονιμότητας. Οι δυο αυτές επαναστάσεις εξηγούν τόσο την ταχύτατη αύξηση του πληθυσμού του πλανήτη μας στην διάρκεια των δύο προηγούμενων αιώνων (ιδιαίτερα δε στον 20ό, όσο και την άνιση κατανομή του ανάμεσα στις ανεπτυγμένες και τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες⁴.

2.2. Η εμφάνιση του compact living στον κοινωνικό ιστό

Όπως είναι άλλωστε αναμενόμενο, σε συνδυασμό (σε πολλές περιπτώσεις) με τη δυσκολία επέκτασης των πόλεων, συνεπάγονται μια μείωση του διαθέσιμου χώρου διαβίωσης στα σύγχρονα αστικά κέντρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι πια σπανίζουν τα άκτιστα οικόπεδα στα οποία θα μπορούσαν να ανεγερθούν νέες οικοδομές. Έτσι λοιπόν, λόγω της έλλειψης χώρου, η σύγχρονη τάση επιβάλλει την επανάχρηση και ανακαίνιση ήδη υπαρχόντων χώρων, οι οποίοι μάλιστα στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αποτελούσαν παλαιούς βιομηχανικούς χώρους (όπως π.χ. τα lofts), σε χώρους κατοικίας ή εργασίας.

Επιπρόσθετα, η αύξηση του κόστους διαβίωσης, η οποία γίνεται ακόμη πιο αισθητή στις μέρες μας έχοντας πάρει τη μορφή κρίσης παγκοσμίων διαστάσεων, οδηγεί αναπόφευκτα στην αναζήτηση όλο και μικρότερων χώρων κατοικίας. Οι χώροι αυτοί λόγω της μικρής τους έκτασης έχουν πολύ πιο περιορισμένα έξοδα διατήρησης και συντήρησης, γεγονός που τους καθιστά μια ελκυστική λύση για ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού. Το compact living αποτελεί μια εναλλακτική πρόταση διαβίωσης για άτομα με περιορισμένους οικονομικούς πόρους, αλλά όχι μόνο.

Αποτελεί επίσης μια στάση ζωής και βρίσκει φανατικούς οπαδούς ανάμεσα στους φοιτητές, τους εργένηδες αλλά και στα νέα ζευγάρια, καθώς τους προσφέρει ανεξαρτησία απαλλαγμένη από περιττά έξοδα αλλά και περιττά μη χρηστικά αντικείμενα που προκαλούν συμφόρηση σε πιο συμβατικού τύπου κατοικίες.

Φυσικά, τα παραπάνω δεν αφορούν μόνο την κατοικία, αλλά και χώρους εργασίας όπως γραφεία ή και χώρους αναψυχής όπως εστιατόρια, καφέ και μπαρ. Είναι χαρακτηριστικό οτι χάριν της μείωσης των λειτουργικών εξόδων και του κόστους παραγωγής οι εταιρείες πλέον αναζητούν πιο compact λύσεις για τη στέγαση των υπηρεσιών τους, ενίοτε υπό την πρόφαση της οικολογικής ευαισθησίας.

Είναι, επίσης, γεγονός ότι το compact living είναι πιο φιλικό προς το περιβάλλον. Ένας μικρός χώρος απαιτεί διεξοδικό σχεδιασμό στον οποίο θα πρέπει να ενσωματώνονται λύσεις που εκμεταλλεύονται το φυσικό φωτισμό και αερισμό, καθώς οι δυνατότητες για χρήση τεχνητών μέσων (μονάδες κλιματισμού και θέρμανσης, λεβητοστάσια, κλπ) είναι περιορισμένες λόγω ακριβώς της έλλειψης χώρου. Έτσι, ένας μικρός χώρος είναι πιο αποδοτικός ενεργειακά, γιατί λόγω της καλύτερης εκμετάλλευσης των φυσικών πηγών ενέργειας δεν απαιτεί τη σπατάλη των ενεργειακών πόρων που συντελείται στα συμβατικά κτίρια, ιδίως όσον αφορά στη θέρμανση ή ψύξη.

Θα μπορούσε κανείς να πει ότι η τάση προς τη “συμπιεσμένη διαβίωση” ή το compact living είναι απότοκος των σύγχρονων κοινωνικών συνθηκών που απορρέουν από την πληθυσμιακή αύξηση σε συνάρτηση με την αύξηση του κόστους διαβίωσης. Πρόκειται για μια σύγχρονη τάση - τρόπο ζωής που σαφώς διέπεται από κάποιες βασικές κατευθυντήριες γραμμές που αφορούν στη βελτιστοποίηση αλλά και στην κατά το δυνατόν καλύτερη εκμετάλλευση ενός περιορισμένου σε έκταση χώρου, είτε πρόκειται για κατοικία, είτε για χώρο εργασίας.

Ωστόσο όμως, το compact living λαμβάνει και διαφορετικές εκφάνσεις ανάλογα με τη χώρα στην οποία εμφανίζεται. Έτσι, προκύπτουν κάποια “μοντέλα” ή στυλ, χαρακτηριστικότερα των οποίων είναι το ιαπωνικό και το μινιμαλιστικό στα οποία θα γίνει εκτενέστερη αναφορά παρακάτω.

3. Η συμπιεσμένη διαβίωση στα στυλ

3.1. Μινιμαλισμος: Less is more

3.1.1 Οι αρχές του μινιμαλισμού

Ο όρος μινιμαλισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει την τάση στο design και την αρχιτεκτονική σύμφωνα με την οποία το αντικείμενο απογυμνώνεται από οποιαδήποτε περιττά στοιχεία. Ο μινιμαλισμός στο design έχει δεχθεί μεγάλες επιρροές από την παραδοσιακή γιαπωνέζικη αρχιτεκτονική και τα έργα των αρχιτεκτόνων του De Stijl αποτελούν σημεία αναφοράς για τη μινιμαλιστική αρχιτεκτονική⁵.

Ο αρχιτέκτων Ludwig Mies van der Rohe ήταν ο πρώτος που καθιέρωσε το ρητό “Less is more” (“Το λιγότερο είναι περισσότερο) το 19ο αιώνα για να περιγράψει μια αισθητική άποψη διαρρύθμισης των απαραιτήτων και μόνο στοιχείων ενός κτιρίου για να δημιουργηθεί μια εντύπωση απόλυτης απλότητας, έτσι ώστε κάθε ένα από τα στοιχεία αυτά και κάθε σχεδιαστική λεπτομέρεια να εξυπηρετούν πολλαπλές αισθητικές και πρακτικές λειτουργίες (όπως για παράδειγμα η σχεδίαση ενός δαπέδου που ταυτόχρονα θα λειτουργεί και ως θερμαντικό σώμα).

Ο μινιμαλισμός ήταν ένα στυλ που δημιουργήθηκε ως αντίδραση στο υπερβολικά διακοσμημένο ύφος της Art Nouveau6 και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1980 υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλής στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, όπου οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές μόδας συνεργάζονταν με στόχο την επίτευξη της απλότητας, χρησιμοποιώντας λευκά στοιχεία, ψυχρό φωτισμό, μεγάλους και μικρούς χώρους με ελάχιστα διακοσμητικά αντικείμενα και έπιπλα.

Η μινιμαλιστική αρχιτεκτονική απλοποιεί τους χώρους διαβίωσης ώστε να αποκαλυφθούν οι βασικές ποιότητες των κτιρίων και υιοθετεί την απλότητα και ως τρόπο ζωής. Αντλεί έμπνευση από την παραδοσιακή γιαπωνέζικη αρχιτεκτονική και κατ’επέκταση τη φιλοσοφία Ζεν.

Στόχος της μινιμαλιστικής αρχιτεκτονικής είναι να απογυμνώσει το χώρο από κάθε περιττό στοιχείο και να επιτύχει την απλότητα. Δεν λείπουν τα διακοσμητικά στοιχεία, ωστόσο όμως έχουν μειωθεί σε μεγάλο βαθμό. Για το μινιμαλισμό τα βασικά στοιχεία είναι το φως, η μορφή, η λεπτομέρεια στα χρησιμοποιούμενα υλικά, ο χώρος και η θέση αυτού και ο ανθρώπινος παράγοντας.

Οι μινιμαλιστές αρχιτέκτονες δεν λαμβάνουν υπ’όψιν τους μόνο τις φυσικές ιδιότητες ενός κτιρίου. Έχουν μια βαθύτερη κατανόηση και των “πνευματικών” διαστάσεων του χώρου, δίνοντας προσοχή στις λεπτομέρειες, τον άνθρωπο, τα υλικά, τη φύση. Συγχρόνως, κάνουν ένα ανοιχτό διάλογο με το χώρο που περιβάλλει ένα κτίριο ώστε να ταυτοποιήσουν τα βασικά στοιχεία της κατασκευής, δημιουργώντας έτσι δεσμούς μεταξύ των κτιρίων και του περιβάλλοντός τους.

Στη μινιμαλιστική αρχιτεκτονική τα σχεδιαστικά στοιχεία αποπνέουν απλότητα. Βασικές γεωμετρικές φόρμες, αδιακόσμητα στοιχεία, και απλά υλικά υποδεικνύουν μια αίσθηση τάξης και αρμονίας. Η κίνηση του φυσικού φωτός αποκαλύπτει απλούς και καθαρούς χώρους.

3.1.2 Φιλοσοφική θεώρηση - Επιρροές

Αυτή η ιδέα της απλότητας είναι βαθιά ριζωμένη στη γιαπωνέζικη φιλοσοφία Ζεν, τις αρχές της οποίας οι Ιάπωνες αρχιτέκτονες έχουν εμφυσήσει υπό τη μορφή αισθητικών και σχεδιαστικών στοιχείων στα κτίριά τους. Για το Ζεν η απλότητα δεν έχει μόνο αισθητική αξία, αλλά αποτελεί και μια ηθική αντίληψη που εμβαθύνει στην ποιότητα των πραγμάτων για να αποκαλύψει την ουσία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα Ζεν αποτελεί ο κήπος στο ναό Ryoan-ji στο Κιότο της Ιαπωνίας, όπου μερικές πέτρες τοποθετημένες σε ένα τεράστιο ορθογώνιο γεμάτο μόνο με άμμο εκφράζουν στον υπερθετικό βαθμό την ιδέα της απλότητας.

Η ιαπωνική αισθητική αρχή του Ma αναφέρεται στον κενό ή ανοιχτό εσωτερικό χώρο που είναι απογυμνωμένος από περιττές εσωτερικές τοιχοποιίες και ανοίγεται στον περιβάλλοντα εξωτερικό χώρο. Ο Frank Lloyd Wright είχε επηρεαστεί από τα γιαπωνέζικα soji, δηλαδή τις συρόμενες πόρτες που ήταν κατασκευασμένες από ριζόχαρτο τεντωμένο πάνω σε ξύλινα πλαίσια και επέτρεπαν αυτήν ακριβώς τη διάχυση του εσωτερικού στο εξωτερικό και αντίστροφα.

Η ιαπωνική αισθητική αρχή του Wabi αποθεώνει την ποιότητα των απλών αντικειμένων και εκτιμά την απουσία μη απαραίτητων στοιχείων η οποία οδηγεί στην αποκάλυψη της ουσίας των υλικών. Χαρακτηριστική εφαρμογή της αρχής Wabi αποτελεί η ιαπωνική τέχνη της ανθοδετικής ή αλλιώς Ikebana, λέξη η οποία ουσιαστικά σημαίνει “άφησε το άνθος να εκφραστεί μόνο του”⁷.

3.1.3. Ενδεικτική περίπτωση: Azuma House, Tadao Ando

Ίσως η πιο χαρακτηριστική απόδοση του ιαπωνικού στυλ διαφαίνεται στα έργα του αυτοδίδακτου Ιάπωνα αρχιτέκτονα Tadao Ando. Βασικά στοιχεία των έργων του είναι οι καθαρές και απλές γεωμετρικές φόρμες, η φύση και η χρήση απλών υλικών. Συνήθως χρησιμοποιεί ξύλο και μπετόν συνδυασμέναμε βασικά γεωμετρικά σχήματα για να αποδώσει αυστηρότητα στο χώρο, αλλά συγχρόνως αποκαθιστά ένα διάλογο μεταξύ του κτιρίου και του φυσικού περιβάλλοντός του, κάνοντας χρήση του φυσικού φωτός.

Το σχέδιό του για την κατοικία Azuma στην Osaka της Ιαπωνίας είναι ένα από τα πρώιμα έργα του Tadao Ando στο οποίο αρχίζει να γίνεται αισθητό το χαρακτηριστικό του στυλ. Πρόκειται για μια μικρή κατοικία 50τ.μ. περίπου στην οποία είναι συμπυκνωμένες όλες οι αισθητικές αρχές της Ζεν φιλοσοφίας και αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ιαπωνικού compact living. Η κατοικία αυτή αντικατέστησε μια παλαιότερη παραδοσιακή ξύλινη κατοικία και αποτελείται από τρεις ισοδύναμους ορθογωνικούς όγκους από σκυρόδεμα. Οι δύο ακραίοι όγκοι είναι περίκλειστοι και στεγάζουν τους χώρους διαβίωσης του σπιτιού και διαχωρίζονται αλλά ταυτόχρονα και ενώνονται από το μεσαίο όγκο που είναι ανοικτός έχοντας τη μορφή αίθριου. Στο ισόγειο βρίσκονται η κουζίνα και το καθιστικό ενώ στον όροφο βρίσκονται τα υπνοδωμάτια τα οποία συνδέονται μεταξύ τους με έναν εναέριο διάδρομο. Το κυρίαρχο υλικό κατασκευής είναι το σκυρόδεμα και η μόνη παραχώρηση στη διακόσμηση είναι οι οπές από το καλούπι στο σκυρόδεμα. Το μόνο που καταμαρτυρεί τη λειτουργία αυτού του ορθογωνικού όγκου από μπετόν είναι η ύπαρξη της πόρτας στην πρόσοψη, καθώς τα ανοίγματα της κατοικίας βλέπουν προς το εσωτερικό αίθριο και όχι προς το δρόμο⁸.

3.2 Σύγχρονο Ιαπωνικό στυλ

Πέρα όμως από τη φιλοσοφία της ιαπωνικής κουλτούρας υπάρχουν και καθαρά υλιστικοί και πρακτική λόγοι για την υιοθέτηση του μινιμαλισμού ως κυρίαρχο στυλ. Μινιμαλισμός που αφορά όχι μόνο αισθητικές αλλά πλέον και λειτουργικές πτυχές των γιαπωνέζικων κατοικιών. Η έλλειψη κατοικήσιμου χώρου αποτελεί ένα από τα πιο κρίσιμα κοινωνικά προβλήματα στην Ιαπωνία. Η αύξηση του πληθυσμού των πόλεων λόγω της συγκέντρωσης των βιομηχανικών δραστηριοτήτων στα μεγάλα αστικά κέντρα, συνέβαλλε στην οξύτατη έλλειψη στέγασης στις πόλεις με αποτέλεσμα να αναγκάζει τους Ιάπωνες να κατοικούν σε μεγάλες αποστάσεις από την εργασία τους.

Λόγω αυτής της έλλειψης χώρου τα διαμερίσματα στην Ιαπωνία σχεδιάζονται κατά το δυνατόν πιο απογυμνωμένα από περιττα διακοσμητικά στοιχεία αλλά και πολυλειτουργικά, για παράδειγμα: ένα καθιστικό μετατρέπεται άμεσα σε τραπεζαρία με την προσθήκη ενός μικρού τραπεζιού, κ.α. Οι μικροί αυτοί έξυπνοι χώροι απαιτούν έξυπνες σχεδιαστικές λύσεις για τη μεγαλύτερη δυνατή εκμετάλλευση του ελάχιστου διαθέσιμου χώρου. Η κάθε κατοικία είναι απογυμνωμένη από κάθε τι που δεν έχει χρηστική αξία και επιπλωμένη με αντικείμενα που έχουν πολυχρηστικές ιδιότητες.

Οι Ιάπωνες εδώ και αρκετό καιρό βρίσκονται αντιμέτωποι με κορεσμένες πληθυσμιακά πόλεις και έλλειψη χώρου διαβίωσης, με κατοικίες τόσο ταπεινές, ώστε κάποτε ένας ευρωπαίος αξιωματούχος τις παρομοίωσε με “κουνελότρυπες”. Πρόσφατα όμως οι Ιάπωνες αρχιτέκτονες μετέτρεψαν την αναγκαιότητα σε αρετή σχεδιάζοντας ανορθόδοξα και εκπληκτικά σπίτια σε εξαιρετικά μικρά κομμάτια γης, επαναπροσδιορίζοντας έτσι τους κανόνες σχεδίασης μιας κατοικίας. Πολλοί δυτικοί, π.χ. οι Αμερικάνοι θεωρούν ένα οικόπεδο μεγέθους πάρκινγκ ως ικανοποιητικό χώρο για το κτίσιμο μιας κατοικίας. Στην Ιαπωνία όμως κτίζονται σπίτια σε οικόπεδα έκτασης ακόμη και 100τ.μ.

Ωστόσο, ο όρος “κατοικία” δεν επαρκεί για να περιγράψει αυτά τα αρχιτεκτονικά διαμάντια, κατασκευασμένα από μια ποικιλία υλικών με υψηλές τεχνικές προδιαγραφές, όπως γυάλινους κύβους, πλαστικό ενισχυμένο με ίνες και εξαιρετικά λεπτές μεμβράνες ατσαλιού⁹.

Η ανάγκη για τη μεγαλύτερη δυνατή εκμετάλλευση του μικορύ χώρου έχει δώσει ώθηση στο σχεδιασμό έξυπνων αλλά και πρακτικών σπιτιών. Ένας από τους πρωτοπόρους Ιάπωνες σχεδιαστές εξαιρετικά μικρών σπιτιών είναι ο Yasuhiro Yamasita, ο οποίος χαρακτηριστικά αναφέρει: “Εάν προσπαθούσαμε να χτίσουμε ένα σπίτι με συμβατικά μέσα σε ένα πολύ μικρό οικόπεδο θα κατέληγε πολύ στριμωγμένο, οπότε για να το κάνουμε όσο περισσότερο ευρύχωρο γίνεται θα πρέπει να σκεφτούμε νέες δομές και διατάξεις”.

Τα εξαιρετικά μικρά σπίτια εξοικονομούν χώρο με την απάλειψη συμβατικών στοιχείων όπως διάδρομοι, εσωτερικοί τοίχοι και ντουλάπες. Παράθυρα διαφόρων σχημάτων διασκορπίζονται κατά μήκος ενός τοίχου ή κρύβονται στη βάση αυτού, ενώ ο χώρος του λουτρού διαχωρίζεται με τη χρήση μιας κουρτίνας. Έπιπλα μπορούν να διπλωθούν μέσα στους τοίχους επιτρέποντας σε ένα και μοναδικό δωμάτιο να εξυπηρετεί πολλαπλές χρήσεις.

Οι σχεδιαστές αφήνουν τη φαντασία τους ελεύθερη σχεδιάζοντας ασύμμετρους τοίχους, ανισόπεδα πατώματα ή καλύπτοντας τα σπίτια τους με διαφανείς μεμβράνες ώστε να εκμεταλλευτούν στο έπακρο το φυσικό φως.

Ο Yamashita κατασκεύασε ένα μακρύ και λεπτό φουτουριστικό σπίτι που μοιάζει με καθεδρικό ναό σε ένα οικόπεδο μόλις 7m φαρδύ το οποίο ονόμασε “Lucky Drops” (“Τυχερές Σταγόνες”).

Το “Lucky Drops” κατασκευάστηκε σε ένα εξαιρετικά μακρόστενο χώρο, όπου το φως μπορούσε να εισέλθει μόνο από την κορυφή. Οι ημιδιαφανείς τοίχοι δίνουν μια ζεστή λάμψη στο χώρο και τον κάνουν να δείχνει ανοικτός και όχι στριμωγμένος. Ο χώρος είναι διατεταγμένος σε τρία επίπεδα που αποδίδουν μια συνολική έκταση 60τ.μ. Στο ισόγειο βρίσκονται η κουζίνα και το λουτρό, το καθιστικό στον πρώτο όροφο, ενώ στη σοφίτα βρίσκονται τα υπνοδωμάτια.

Η χρήση ανορθόδοξων υλικών από τον Yamashita έκανε το σπίτι να φαίνεται ανοιχτό και ευρύχωρο. Ακόμη και τα δάπεδα είναι διάτρητα ώστε το φως να εισέρχεται σε όλους τους χώρους.

Η απότομη αύξηση των περίεργων μικρών σπιτιών ήταν αποτέλεσμα τεχνολογικών καινοτομιών στο σχεδιασμό και στα υλικά που μείωσαν το κόστος κατασκευής κατά τα 2/3, με αποτέλεσμα έτσι να μπορούν να τα αγοράσουν εργένηδες και μεσοαστικά ζευγάρια.

Η αληθινή ιδιοφυία των εξαιρετικά μικρών σπιτιών είναι η χρήση οπτικών τρικ που κάνουν μικροσκοπικούς χώρους να φαίνονται μεγαλύτεροι¹⁰.

4. Τυπολογία χώρων διαβίωσης

4.1. Lofts και attic appartments

4.1.1. Γενικά χαρακτηριστικά

Ο όρος “Loft” (σοφίτα) χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει αστικούς κυρίως χώρους αρκετά μεγάλου εμβαδού, οι οποίοι είναι λιτά επιπλωμένοι και λούζονται από άφθονο φυσικό φως χάρη στους φεγγίτες που διαθέτουν.

Κατά τα μέσα του 19ου αιώνα στη Νέα Υόρκη, στην περιοχή του Soho, τέτοιου είδους χώροι έγιναν διαθέσιμοι για μετατροπή σε κατοικίες όταν απομακρύνθηκαν οι βιομηχανικές δραστηριότητες που στεγάζονταν εκεί και μεταφέρθηκαν στις παρυφές της πόλης.

Οι χώροι αυτοί έπεσαν σε αχρηστία, ώσπου άρχισαν να προτιμώνται από τη νέα γενιά καλλιτεχνών οι οποίοι μπορούσαν να τους μετατρέψουν σε ατελιέ και συγχρόνως κατοικία τους, χωρίς μεγάλο οικονομικό κόστος.

Παρά το γεγονός ότι αυτού του είδους τα κτίρια συχνά δεν πληρούσαν τις απαραίτητες προϋποθέσεις ώστε να αποτελέσουν χώρους κατοικίας, ωστόσο όμως σταδιακά μετατράπηκαν σε ιδανικούς χώρους, χωρίς να απολέσουν το αρχικό ύφος του κτιρίου. Με αυτόν τον τρόπο η κτιριακή παρακαταθήκη της βιομηχανικής επανάστασης του 19ου αι. συνδυάστηκε με νέες ιδέες για τη δημιουργία χώρων κατοικίας και ενσωματώθηκε στο αστικό περιβάλλον.

Πολλά loft λειτουργούν συγχρόνως ως εργασιακοί και ως χώροι κατοικίας. Σήμερα όμως όλο και περισσότερα χρησιμοποιούνται μόνο για κατοίκηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλές νεότερες κτιριακές κατασκευές που ουσιαστικά δεν είναι lofts ενσωματώνουν τα συμβατικά χαρακτηριστικά της αισθητικής των lofts, όπως δάπεδα από γυαλισμένο σκυρόδεμα, τοίχοι χωρίς επίχρισμα, εμφανή δοκάρια και φινιρίσματα από πέτρα και μέταλλο.

Αυτά τα χαρακτηριστικά, τα οποία αρχικά αποτελούσαν “αναγκαίο κακό” λόγω έλλειψης των απαραίτητων κεφαλαίων για την ανακαίνιση του χώρου, έχουν γίνει πλέον η αληθινή ταυτότητα των lofts. Το concept των lofts, όπως άλλωστε και τα διαδοχικά καλλιτεχνικά κινήματα, έχει εξελιχθεί στην πάροδο του χρόνου. Η αρχική ομοφωνία στο στυλ έχει αναχθεί σε πληθωρικότητα, τόσο αισθητική, όσο και λειτουργική.

Αυτοί οι χώροι σχεδιάζονται πλέον με βασικό γνώμονα τις ανάγκες του εκάστοτε ενοικιαστή/ιδιοκτήτη, συνδυάζοντας σε αρκετές περιπτώσεις και άλλες πτυχές της καθημερινότητας των ανθρώπων που κατοικούν εκεί. Μια υποκατηγορία των lofts αποτελούν τα λεγόμενα “attic appartments” ή “loft appartments”, τα οποία είναι χώροι που βρίσκονται στην κορυφή μιας μονοκατοικίας, απευθείας κάτω από τη στέγη. Οι χώροι αυτοί κατά κανόνα είναι μικροί, με επικλινείς τοίχους ανάλογα με την κλίση της οροφής και απλή διάταξη στην κάτοψη. Ανάλογα με το διαθέσιμο χώρο περιλαμβάνουν όλες τις απαραίτητες λειτουργίες μιας κατοικίας, όπως κουζίνα, λουτρό και σύστημα θέρμανσης¹¹.

4.1.2. Ενδεικτική περίπτωση: Maff appartment

Το Maff Apartment που βρίσκεται στη Χάγη της Ολλανδίας είναι ένας μικρός χώρος εμβαδού 30τ.μ. στον οποίον περιλαμβάνονται κουζίνα, λουτρό, καθιστικό και χώρος διανυκτέρευσης. Στόχος του σχεδιασμού ήταν η δημιουργία ενός περιβάλλοντος το οποίο θα ήταν ευρύχωρο παρά το μικρό όγκο του διαθέσιμου χώρου και το οποίο θα παρείχε όλες τις ανέσεις μιας συμβατικής κατοικίας. Οι επί μέρους χώροι είναι διατεταγμένοι γύρω από ένα κεντρικό χώρο, ο οποίος είναι απευθείας προσβάσιμος από την κεντρική είσοδο. Στη βορειοανατολική πλευρά του διαμερίσματος βρίσκονται η τουαλέτα και το λουτρό, ενώ στην αντίθετη πλευρά βρίσκεται η τραπεζαρία που έχει διαμορφωθεί ως ένας συνεχόμενος καναπές γύρω από ένα τραπέζι, ο οποίος απολήγει στον “καναπέ ύπνου” που ουσιαστικά είναι πιο πλατύς και αποτελεί το “υπνοδωμάτιο του διαμερίσματος. Η κουζίνα, η οποία βρίσκεται σε επαφή με την τραπεζαρία, είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των δύο τμημάτων του διαμερίσματος αυτού και χάρη σε τέσσερις μεγάλους φεγγίτες περιλούζεται από φως κατά τη διάρκεια της ημέρας.

χαρακτηριστικό ύφος του Maff Apartment δημιουργήθηκε με τη χρήση μιας πολύ περιορισμένης παλέτας μορφών και χρωμάτων. Σε όλα τα έπιπλα χρησιμοποιήθηκαν στρογγυλεμένες γωνίες ώστε να δοθεί μια αίσθηση απαλότητας στο χώρο. Το χυτό εποξειδικό δάπεδο σκούρου γκρι χρώματος αποτέλεσε τη βάση του σχεδιασμού, ενώ όλες οι άλλες επιφάνειες χρωματίστηκαν λευκές ώστε να μεγιστοποιηθεί η άισθηση ηρεμίας και αρμονίας του χώρου. Μοναδική εξαίρεση στο μονοχρωματικό στυλ του Maff Apartment αποτελεί ο καναπές, του οποίου τα μαξιλάρια είναι ζεστού πορτοκαλί χρώματος, σαν αναφορά στις πορτοκαλί στέγες με κεραμίδια που χαρακτηρίζουν το ιστορικό κέντρο της Χάγης¹².

4.1.3. Ενδεικτική περίπτωση: East Village Loft

Η πιο ευρύχωρη είναι η ζώνη εργασίας που συνδυάζει ένα μικρό γραφείο με το χώρο του καθιστικού. Το East Village loft είναι μια compact κατοικία-γραφείο που βρίσκεται στη Νέα Υόρκη και σχεδιάστηκε από την ομάδα του αρχιτέκτονα Jordan Parnass. Έχει συνολική έκταση 30τ.μ. και βασικές αρχές στο σχεδιασμό του αποτέλεσαν η οικονομία χώρου, η λειτουργικότητα αλλά και η προστασία της ιδιωτικότητας. Άφθονο φυσικό φως εισέρχεται μέσω δύο μεγάλων τοξοτών ανοιγμάτων, ενώ η αίσθηση της ζεστασιάς που αποπνέει ο χώρος ενισχύεται και από την ύπαρξη των ξύλινων στοιχείων στο δάπεδο, αλλά κυρίως στο διαχωριστικό όγκο της κουζίνας και του υπνοδωματίου.

Ο όγκος αυτός είναι περίτεχνα διαμορφωμένος από ξύλινα πάνελ και εκτός από την κουζίνα και το χώρο του ύπνου περιλαμβάνει το λουτρό και διάφορους έξυπνους αποθηκευτικούς χώρους, χαρακτηριστικότερος των οποίων είναι τα συρτάρια που έχουν ενσωματωθεί στα ρίχτια της σκάλας που οδηγεί στο υπερυψωμένο κρεβάτι, κάτω από αυτό έχει διαμορφωθεί και ντουλάπα walk-in.

Ο σχεδιασμός έγινε σε στενή συνεργασία με τον ιδιοκτήτη-πελάτη. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν ένα μοντέρνο loft με καθαρές γραμμές όπου κάθε εκατοστό διαθέσιμου χώρου εκμεταλλεύτηκε πλήρως και που συνδυάζει τη ζεστασιά μιας κατοικίας με όλες τις λειτουργικές απαιτήσεις ενός γραφείου¹³.

4.2. Studios

Τα studios είναι ένα σχετικά νέο concept, το οποίο τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να γίνεται πολύ δημοφιλές παγκοσμίως, καθώς έχει αυξηθεί το κόστος ενοικίασης ή αγοράς ενός συμβατικού διαμερίσματος.

Ένα τυπικό studio διαθέτει χώρο ύπνου, καθιστικό και κουζίνα. Ο μόνος χώρος που διαχωρίζεται από τους υπόλοιπους είναι φυσικά ο χώρος του λουτρού. Το βασικότερο πλεονέκτημα αυτού του τύπου διαμερίσματος είναι η χαμηλή του τιμή, γεγονός που το καθιστά ελκυστικό για φοιτητές ή εργένηδες. Ωστόσο, το μικρό εμβαδόν τους είναι μάλλον αποτρεπτικό για τη χρήση τους από πολυμελείς οικογένειες.

Η ύπαρξη άφθονου αποθηκευτικού χώρου σε ένα κατά τα άλλα εξαιρετικά μικρό διαμέρισμα καταδεικνύει το σωστό σχεδιασμό εκ μέρους της αρχιτεκτονικής ομάδας.

4.3. Προκατασκευασμένες κατοικίες

4.3.1 Γενικά χαρακτηριστικά

Η προκάτ αρχιτεκτονική δεν αποτελεί καινούργια έννοια και οι χρονικές περίοδοι κατά τις οποίες γνώρισε άνθιση απηχούν τις συνθήκες που επικρατούν σήμερα. To Crystal Palace του Joseph Paxton που κατασκευάστηκε το 1851 είναι ίσως το πιο παλιό παράδειγμα προκατασκευασμένου κτιρίου, του οποίου η κατασκευή ήταν απόρροια των τεχνολογικών επιτευγμάτων του 19ου αιώνα (χρήση του μεταλλικού σκελετού στα κτίρια χάρη στη βελτίωση της ποιότητας του χάλυβα και μαζική παραγωγή μεγάλων κομματιών γυαλιού), αλλά και της ανόδου της μεσαίας αστικής τάξης και της οικονομικής ευημερίας της.

Μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πόλεμου ήταν επιτακτική και επείγουσα η ανάγκη μαζικής παραγωγής κατοικιών, καθώς οι περισσότερες πόλεις της Ευρώπης είχαν ισοπεδωθεί από τους βομβαρδισμούς, κάτι το οποίο απαιτούσε εξελιγμένα συστήματα προκατασκευασμένης κτιριακής παραγωγής.

Στην περίπτωση αυτή όμως, λόγω της επείγουσας φύσης του ζητήματος, θυσιάστηκε η ποιότητα παραγωγής, με αποτέλεσμα ακόμη και σήμερα η προκατασκευασμένη κατοικία να είναι συνώνυμη με την προχειρότητα, την κακή κατασκευή, τη μικρή διάρκεια ζωής και την έλλειψη αισθητικής.

Οι σύγχρονες προκατασκευασμένες κατοικίες όμως, χάρη στις ραγδαίες εξελίξεις στην τεχνολογία των υλικών, αλλά και στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό αποτελούν ελκυστικές λύσεις χαμηλού κόστους και υψηλής κατασκευαστικής και αισθητικής ποιότητας. Επίσης, οι μελέτες που πραγματοποίησε επί του θέματος της προκατασκευασμένης κατοικίας ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας Shigeru Ban χαρακτηρίζονται από υψηλή αισθητική και έχουν αποκαταστήσει ως ένα βαθμό τη φήμη των προκατ κατοικιών. Στην Ιαπωνία, όπου η τιμή αγοράς γης είναι εξαιρετικά υψηλή, η κατοικία συχνά σχεδιάζεται ως εφήμερο προϊόν μόδας που είναι προορισμένο να διαρκέσει μόνο για δύο δεκαετίες.

Μια οικιστική μονάδα χαρακτηρίζεται ως “προκατ” όταν τα τμήματα από τα οποία αποτελείται έχουν παραχθεί ως στάνταρ μονάδες σε εργοστάσιο και έχουν απλώς μεταφερθεί και συναρμολογηθεί στο χώρο όπου θα βρίσκεται η κατοικία. Η εκ των προτέρων κατασκευή των συνθετικών τμημάτων μέσα σε κλειστό χώρο με ελεγχόμενες συνθήκες καθιστά το κόστος των προκάτ κατοικιών αρκετά χαμηλότερο σε σχέση με αυτό των συμβατικών. Επίσης, είναι δυνατόν να ολοκληρωθούν ταυτόχρονα και η συναρμολόγηση του κτιρίου, αλλά και η διαμόρφωση του περιβάλλοντα χώρου, μειώνοντας έτσι τη διάρκεια κατασκευής κατά 50%. Χάρη στα προκατασκευασμένα, στάνταρ τμήματα υπάρχει μια σχετική ευελιξία στη διαμόρφωση της κατοικίας, αλλά και στη μελλοντική επέκτασή της, διότι αυτή μπορεί να γίνει με απλή προσθήκη επίσης προκατασκευασμένων τμημάτων.

Το πιο σημαντικό όμως πλεονέκτημα των προκατασκευασμένων κατοικιών, πέρα από το χαμηλό τους κόστος, είναι το γεγονός οτι είναι πιο φιλικές προς το περιβάλλον, καθώς δε γίνεται σπατάλη υλικών κατασκευής, αλλά και ο χώρος στον οποίο τοποθετούνται υφίσταται την ελάχιστη δυνατή παρέμβαση, καθώς δε χρειάζεται να γίνει εκσκαφή για την κατασκευή θεμελίωσης¹⁴.

4.3.2 Ενδεικτική περίπτωση: Loft Cube

Ο αρχιτέκτονας Werner Aisslinger ανακάλυψε έναν ανεκμετάλλευτο πλούτο από διαθέσιμο χώρο στις μεγαλουπόλεις: τα επίπεδα δώματα κτιρίων μεγάλου ύψους. Το Loft Cube μπορεί να μεταφερθεί είτε τμηματικά, είτε προκατασκευασμένο με ελικόπτερο ή γερανό και μόλις τοποθετηθεί μπορεί να συνδεθεί με τα υπάρχοντα δίκτυα της πολυκατοικίας.

Αυτή η φουτουριστική ιδέα πραγματοποιήθηκε με τη χρήση υλικών DuPond (όπως Corian, Zodiac και Antron)¹⁵. Έχοντας υπ’όψιν την αυξανόμενη τάση της εργασίας από το σπίτι ο Aisslinger σχεδίασε δύο εκδοχές του Loft Cube: ένα σπίτι και ένα γραφείο, καθένα από τα οποία έχει εμβαδόν 36τ.μ.

Για να διαιρεθεί ο χώρος κατασκευάστηκαν ειδικά χωρίσματα από Corian με διπλή λειτουργία. O τοίχος μεταξύ κουζίνας και μπάνιου έχει μια ειδική εντοιχισμένη βρύση, η οποία μπορεί να μετακινηθεί και στις δύο πλευρές του, ώστε να χρησιμοποιηθεί τόσο στο νεροχύτη της κουζίνας, όσο και στο νιπτήρα του μπάνιου. Κατά παρόμοιο τρόπο λειτουργεί και η ντουζιέρα μεταξύ του σαλονιού και του μπάνιου. Από τη μια πλευρά λειτουργεί ως ντουζιέρα και από την άλλη ως βρύση για το πότισμα των φυτών.

Το σπίτι μπορεί να διαμορφωθεί σύμφωνα με τις επιθυμίες του χρήστη. Οι τέσσερις εξωτερικοί τοίχοι αποτελούν χωριστά τμήματα, τα οποία διατίθενται σε διαφανή, ημιδιαφανή ή αδιαφανή υλικά. Παράθυρα με οριζόντιες ξύλινες γρίλιες παρέχουν φωτισμό και αερισμό, ενώ σταθερά και συρόμενα πάνελ χρησιμοποιούνται για να διαχωρίσουν τον εσωτερικό χώρο.

Το Loft Cube είναι τοποθετημένο σε ύψος 3,2m από το έδαφος και έχει ύψος 3m16.

4.3.3 Ενδεικτική περίπτωση: Micro Compact Home

Μια άλλη χαρακτηριστική περίπτωση compact προκατασκευασμένης κατοικίας αποτελεί το M-CH ή Micro Compact Home, το οποίο είναι το αποτέλεσμα ενός ερευνητικού προγράμματος του Πολυτεχνείου του Μονάχου σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Τόκυο. Πρόκειται για έναν κύβο με ακμή 2,6m, ύψος οροφής 198cm και βάρους 2,2 τόνων. Έχει ξύλινο σκελετό ο οποίος είναι επενδεδυμένος εξωτερικά με φύλλα αλουμινίου που έχουν μονωθεί με πολυουρεθάνη, ενώ τα ανοίγματά του διαθέτουν διπλούς υαλοπίνακες τοποθετημένους σε κούφωμα αλουμινίου. Στην κατασκευή του εφαρμόστηκαν εξελιγμένες μέθοδοι προκατασκευής που εφαρμόζονται στα αεροσκάφη, τα γιωτ αναψυχής και τα αυτοκίνητα.

Το M-CH σχεδιάστηκε για να ανταποκριθεί στην αυξανόμενη ζήτηση εφήμερης κατοικίας από φοιτητές, επαγγελματίες καθώς και εκδρομείς, γι’αυτό το λόγο ο εξοπλισμός του περιλαμβάνει μόνο τα απολύτως απαραίτητα, όπως δύο compact διπλά κρεβάτια διαστάσεων 198cm x 107cm, ένα συρόμενο τραπέζι διαστάσεων 105cm x 65cm στο οποίο μπορούν να καθίσουν μέχρι και πέντε άτομα, επίπεδη τηλεόραση LED, τουαλέτα και ντουζ. Τέλος, η κουζίνα διαθέτει διπλή εστία μαγειρέματος, νεροχύτη, προεκτεινόμενη βρύση, φούρνο μικροκυμάτων, ψυγείο και καταψύκτη, τριπλό κάδο για το διαχωρισμό των σκουπιδιών, ράφια αποθήκευσης, συρτάρια για μαχαιροπίρουνα και επιφάνειες εργασίας διαμορφωμένες σε δύο επίπεδα. Η θέρμανση και η ψύξη του χώρου επιτυγχάνονται μέσω μιας κλιματιστικής μονάδας που ρυθμίζεται από έναν θερμοστάτη.

Το M-CH μπορεί να μεταφερθεί στην τοποθεσία με φορτηγό, ή αν πρόκειται για δυσπρόσιτο μέρος με ελικόπτερο και να τοποθετηθεί με τη βοήθεια γερανού¹⁷.

4.3.4. Η αρχιτεκτονική των containers

Καθώς όλο και μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού αρχίζει να αποκτά περιβαλλοντικές ευαισθησίες, όλο και περισσότεροι στρέφονται σε περισσότερο οικολογικές εναλλακτικές λύσεις για τη δημιουργία χώρων κατοικίας.

Μια από αυτές, η οποία μάλιστα έχει αρχίσει να γίνεται πολύ δημοφιλής, είναι η χρήση των container μεταφοράς, μεμονωμένα ή ως τμήματα μεγαλύτερων εγκαταστάσεων.

Υπάρχουν αναρίθμητα άδεια container ανά τον κόσμο αχρησιμοποίητα, που απλώς καταλαμβάνουν χώρο στις αποβάθρες των λιμανιών. Ο λόγος γι’αυτό είναι απλός: είναι πολύ ακριβό για μια χώρα να επιστρέψει αυτά τα άδεια container πίσω στον τόπο αποστολής τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις είναι πολύ πιο οικονομικό να αγοράσει νέα container από την Ασία.

Αποτέλεσμα αυτής της πρακτικής είναι ένα μεγάλο απόθεμα άδειων container που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως υλικό για τη δημιουργία κατοικιών, γραφείων, σχολείων αλλά και κατοικιών εκτάκτου ανάγκης μετά απόκαταστροφές.

Αυτού του είδους η αρχιτεκτονική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως προκάτ με την έννοια οτι χρησιμοποιεί έτοιμα στοιχεία τα οποία συναρμολογούνται στο χώρο της εγκατάστασής τους.

Διαφοροποιείται ωστόσο από την προκάτ αρχιτεκτονική διότι δε χρησιμοποιεί προκατασκευασμένα στοιχεία που σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν εξ’αρχής για να αποτελέσουν τμήματα ενός κτιρίου, αλλά ανακυκλώνει container που έχουν σταθερές, συγκεκριμένες διαστάσεις και εξ’αιτίας αυτού του γεγονότος θέτουν περιορισμούς στο σχεδιασμό.

Η χρήση των container έχει αρκετά πλεονεκτήματα, όπως αντοχή, διάρκεια, μεγάλο αριθμό διαθέσιμων μονάδων και χαμηλό κόστος κατασκευής. Τα τελευταία χρόνια, η χρήση τους προωθείται ως μια trendy και οικολογική εναλλακτική στα συμβατικά οικοδομικά υλικά.

Παρ’όλα αυτά όμως, έχει αρκετά μειονεκτήματα. Το βασικότερο αυτών είναι ότι τα υλικά -όπως χρώμιο, φώσφορος και μπογιές με βάση το μόλυβδο- με τα οποία επικαλύπτονται τα container ώστε να αντέξουν στη διαβρωτική δράση του θαλασσινού νερού κατά τη μεταφορά τους, είναι επιβλαβή για την υγεία. Επιπρόσθετα, τα ξύλινα δάπεδα με τα οποία είναι επενδεδυμένη η μεγάλη πλειοψηφία αυτών έχουν εμποτιστεί με εξαιρετικά επικίνδυνα χημικά παρασιτοκτόνα, όπως το αρσενικό.

Επίσης, ενώ η χρήση των container αρχικά δείχνει να απαιτεί χαμηλή δαπάνη ενέργειας, ωστόσο κανείς δε λαμβάνει υπόψη τις ποσότητες ενέργειας που απαιτούνται για να γίνουν κατοικήσιμα. Όλη η επιφάνειά τους θα πρέπει να καθαριστεί με αμμοβολή, θα πρέπει να αντικατασταθούν τα δάπεδα και να δημιουργηθούν ανοίγματα με πυρσούς ασετιλίνης.

Το μέσο container τελικά παράγει σχεδόν έναν τόνο επικίνδυνων αποβλήτων πριν καταστεί κατάλληλο για οικοδομική χρήση.

Άλλο βασικό μειονέκτημα αποτελεί το γεγονός ότι όσον αφορά στις διαστάσεις, ένα container δημιουργεί άβολους χώρους κατοικίας και εργασίας. Αν λάβει κανείς υπόψη και το χώρο που αναγκαστικά χάνεται λόγω της προσθήκης μονωτικών υλικών, ο χώρος που τελικά προκύπτει έχει ύψος 2,4m. Για να δημιουργηθεί ο απαιτούμενος χώρος πρέπει να συνενωθούν περισσότερα από ένα container, κάτι το οποίο επίσης απαιτεί μεγάλες δαπάνες ενέργειας.

Σε πολλές περιπτώσεις είναι φθηνότερο και λιγότερο δαπανηρό ενεργειακά να δημιουργηθεί ένα κτίριο ανάλογων διαστάσεων με ξύλινο σκελετό. Η δόμηση με τη χρήση container έχει νόημα σε μέρη όπου τα οικοδομικά υλικά είναι δυσεύρετα και κυρίως όπου υπάρχει άμεση και επείγουσα ανάγκη για τη δημιουργία κατοικιών, όπως στα αναπτυσσόμενα έθνη του τρίτου κόσμου αλλά και σε περιοχές που έχουν πληγεί από καταστροφές.

Ενώ, λοιπόν, υπάρχουν νεωτερικά και δημιουργικά παραδείγματα (όπως φαίνεται στις παρακάτω εικόνες) χρήσης container, ωστόσο δεν αποτελούν την καλύτερη κατασκευαστική μέθοδο¹⁸.

4.4. Χώροι προσωρινής διαμονής: Capsule Hotels, Ιαπωνία

4.4.1 Ιστορικά στοιχεία

Το έτος 1979 θα μείνει στην ιστορία σαν η χρονιά κατά την οποία ο αποθανών αρχιτέκτονας Kisho Kurokawa πρότεινε “ένα ξενοδοχείο για το έτος 2001”. Δε θα είχε δωμάτια αλλά μόνο στενούς χώρους ύπνου όπου κάποιος θα έμπαινε μέσα έρποντας.

Πέρα από τη γοητεία αυτής της φουτουριστικής ιδέας τα capsule hotels αντιπροσώπευαν μια λογική εναλλακτική λύση στο να πάρει κανείς ταξί για να γυρίσει σπίτι μετά το τελευταίο δρομολόγιο του τραίνου. Οι μισθωτοί που έμεναν σε απομακρυσμένα προάστια αντιμετώπιζαν καταστροφικές δαπάνες εάν έχαναν το τελευταίο τραίνο. Έτσι, τα 1900 yen (=18,3 ευρώ) τη βραδιά σε ένα capsule hotel ήταν μια λογική και λιτή εναλλακτική λύση, αν και εκείνα τα χρόνια προοριζόταν μόνο για άντρες.

Ο σχεδιασμός του πρώτου capsule hotel διήρκησε μόνο έξι μήνες και αυτές οι αρχικές κάψουλες ύπνου λειτουργούν ακόμη και σήμερα. Αλλά τα σύγχρονα μοντέλα είναι μεγαλύτερα, βαθύτερα κατά 10cm περίπου και έχουν διάφορες βελτιώσεις. Η Ιαπωνία διαθέτει περίπου 300 capsule hotels και καταβάλλονται προσπάθειες για τη δημιουργία πολυτελέστερων εγκαταστάσεων, ωστόσο φθηνότερων από τα συμβατικά ξενοδοχεία.

Οι πελάτες των capsule hotels στην Ιαπωνία προέρχονται από όλη τη χώρα, ωστόσο οι περισσότεροι εργαζόμενοι που προτιμούν τα καταλύματα αυτά που διαθέτουν λουτρικές εγκαταστάσεις και σάουνα, αντί να πληρώνουν εξωφρενικά ναύλα σε ταξί ώστε να επιστρέψουν στις κατοικίες τους μόνο για μερικές ώρες ύπνου¹⁹.

4.4.2 Ενδεικτικές περιπτώσεις: Rex Inn στην Osaka

Η εταιρία Kotobuki συνεργάστηκε με την εταιρία CUBIC ώστε να αναπτύξουν ένα νέο είδος κάψουλας με το όνομα “Sleeping Pod” (“υπνοθάλαμος”).

Τα ανοίγματα αυτής είναι στρογγυλεμένα και στο εσωτερικό υπάρχει ένα σύστημα βιορυθμικού φωτισμού που χαμηλώνει ή αυξάνει την ένταση του φωτός σε διαφορετικές ώρες της νύχτας ή του πρωινού. Επίσης, οι ψηλότερες και χαμηλότερες σειρές θαλάμων δεν είναι κατακόρυφα στοιχισμένες ώστε έτσι να αποδίδεται μια αίσθηση ευρυχωρίας.

Το ξενοδοχείο Rex Inn στην Osaka διατηρεί το σύστημα που χρησιμοποιήθηκε στο πρώτο capsule hotel. Ο ένοικος κατά την άφιξή του αποθηκεύει τα παπούτσια του σε φοριαμούς που βρίσκονται στην είσοδο του ξενοδοχείου.

Μετά, το κλειδί για το φοριαμό αυτό ανταλλάσσεται με ένα κλειδί που ανοίγει το ντουλάπι όπου ο ένοικος αποθηκεύει τα ρούχα του. Περιέχει ένα σετ πυτζάμες και βαμβακερές πετσέτες. Έτσι, κάποιος που σκέφτεται να φύγει από το ξενοδοχείο χωρίς να πληρώσει το λογαριασμό θα πρέπει να το κάνει ξιπόλυτος. Τα capsule hotels διαθέτουν κοινόχρηστο χώρο εστίασης και παντού υπάρχουν κάμερες ασφαλείας.

Τα τελευταία χρόνια όμως, αυτού του είδους τα ξενοδοχεία έχουν αρχίσει να γίνονται η μόνιμη κατοικία ανθρώπων που δεν έχουν πια άλλη λύση για κατοικία. Λόγω της οικονομικής κρίσης που μαστίζει πλέον την Ιαπωνία, οι κάποτε ακμάζουσες πολυεθνικές εταιρίες έκαναν μαζικές απολύσεις το 2009, καθώς η ζήτηση καταναλωτικών προϊόντων μειώθηκε δραστικά.

Πολλοί από τους νέους ανέργους που αναγκάστηκαν να αφήσουν τις εταιρικές κατοικίες δεν μπορούσαν να πληρώσουν ενοίκιο αλλού, έμειναν άστεγοι και αναγκαστικά κατέφυγαν στα capsule hotels.

Έτσι, οι διευθυντές των capsule hotels καθιέρωσαν χαμηλότερα ενοίκια για τη μηνιαία ενοικίαση μιας κάψουλας και κατόπιν απαίτησης των μακροχρόνιων ενοίκων τα ξενοδοχεία αυτά πήραν ειδική άδεια από το κράτος ώστε οι ένοικοι αυτοί να μπορούν να τα δηλώσουν ως μόνιμη κατοικία τους σε διάφορες συνεντεύξεις για εργασία.

Αν και το ενοίκιο σε ένα capsule hotel είναι εκπληκτικά υψηλό για ένα τόσο μικρό χώρο: 59.000 yen (= 567 ευρώ) το μήνα, ωστόσο δε χρειάζεται προκαταβολή ή κοινόχρηστα και διαθέτει βασικές ευκολίες όπως καθαρά κλινοσκεπάσματα και ελεύθερη χρήση του κοινόχρηστου χώρου και της σάουνας. Παρ’όλα αυτά τα capsule hotels είναι ένας ζοφερός χώρος όπου ο βαθύς ύπνος σπανίζει. Οι κάψουλες δεν έχουν πόρτα, αλλά παραβάν. Κάθε χτύπημα στους πλαστικούς τοίχους, κάθε πνιχτός βήχας ακούγεται δυνατά κατά μήκος των σειρών.

Η κάθε κάψουλα ύπνου είναι εξοπλισμένη με ένα φωτιστικό, κρεμάστρες, μια λεπτή κουβέρτα και ένα μαξιλάρι γεμισμένο με φλοιούς ρυζιού. Περιέχει εκτός από ξυπνητήρι-ραδιόφωνο και έγχρωμη TV 12 ιντσών με ακουστικά και οι κοινόχρηστες τουαλέτες διαθέτουν μικρά κομοδίνα. Οι κάψουλες αυτές είναι τόσο μεγάλες ώστε να μπορεί να τεντωθεί μέσα σε αυτές ένας ενήλικας άνδρας ύψους 1,89m και να μπορεί εύκολα να αλλάξει πλευρό στον ύπνο.

Στην Κίνα άνοιξε το πρώτο capsule hotel της χώρας δίπλα στο σιδηροδρομικό σταθμό της Σανγκάης. Παρά το γεγονός οτι γίνονται μικρές εξαγωγές θαλάμων ύπνου αυτού του τύπου τα capsule hotels δεν έχουν εδραιωθεί εκτός Ιαπωνίας²⁰.

4.5. Χώροι προσωρινής διαμονής: Tubohotel, Μεξικό

Το Tubohotel, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί το 2010, βρίσκεται στο Μεξικό, στο χωριό Tepoztlan. Τα κυλινδρικά “δωμάτιά” του είναι οργανωμένα σε ομάδες των τριών, τα οποία στιβάζονται πυραμιδοειδώς το ένα πάνω στο άλλο. Το κορυφαίο εκ των τριών είναι προσβάσιμο μέσω μιας ξύλινης σκάλας.

Η αρχική ιδέα για το Tubohotel προέρχεται από τον Γερμανό αρχιτέκτονα Andreas Strauss, ο οποίος το 2006 δημιούργησε το Dasparkhotel χρησιμοποιώντας μπετονένιους κυλίνδρους, αλλά σε μονάδες.

H αρχιτεκτονική ομάδα της εταιρίας Τ3arc άντλησε έμπνευση από την ιδέα του Strauss και την επέκτεινε ώστε να δημιουργήσει διώροφες μονάδες τριγωνικής μορφής. Τοποθετώντας τον κορυφαίο κύλινδρο πάνω στους δύο κυλίνδρους της βάσης κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα εντυπωσιακό οπτικό αποτέλεσμα, χωρίς ωστόσο να επιβαρύνουν αισθητικά το φυσικό περιβάλλον.

Το Tubohotel διαθέτει διαθέτει 20 κυλινδρικά δωμάτια διαμέτρου 2,44m και μήκους 3,5m τα οποία είναι λιτά επιπλωμένα με ένα διπλό κρεβάτι, φωτιστικό, ανεμιστήρα και αποθηκευτικό χώρο κάτω από το κρεβάτι και “βλέπουν” προς μια εσωτερική αυλή. Δυστυχώς, δεν υπήρχε τρόπος να χωρέσει και μπάνιο μέσα στους κυλίνδρους, οπότε αναγκαστικά οι ένοικοι θα πρέπει να χρησιμοποιούν τις κοινόχρηστες τουαλέτες και λουτρά που βρίσκονται στο χώρο του ξενοδοχείου²¹.

5. Τεχνικές και υλικά για τη μέγιστη εκμετάλλευση μικρών χώρων

5.1 Πολλαπλές χρήσεις ενός και μόνο χώρου

Ενίοτε είναι δυνατόν να μη χρειάζεται να απαλειφθούν κάποιες λειτουργίες λόγω έλλειψης χώρου, αλλά να σχεδιαστεί έτσι ώστε να φιλοξενεί διαφορετικές λειτουργίες, χρησιμοποιώντας τεχνάσματα όπως πτυσσόμενα έπιπλα. Τραπέζια ή κρεβάτια μπορούν να διπλώνουν μέσα στον τοίχο ώστε να μην καταλαμβάνουν άσκοπα χώρο όταν δε βρίσκονται σε χρήση, όπως στην παρακάτω εικόνα, όπου ένα κρεβάτι έχει εγκατασταθεί μέσα στον τοίχο του καθιστικού και δίνει την αίσθηση ντουλαπιού όταν είναι διπλωμένο.

Για να αποφευχθεί η χρήση διαχωριστικών στοιχείων τα οποία συμβάλλουν σημαντικά στη δημιουργία κλειστοφοβικής αίσθησης στο χώρο μια καλή λύση είναι να σχεδιαστούν διαφορετικές λειτουργίες που θα μοιράζονται τον ίδιο χώρο. Η οριοθέτηση κάθε λειτουργίας χωρίς να χρησιμοποιηθούν σταθερά διαχωριστικά στοιχεία μπορεί να γίνει οπτικά με τη χρήση διαφορετικών υλικών στο δάπεδο του χώρου που καταλαμβάνει κάθε λειτουργία. Άλλες λύσεις είναι η χρήση διαφορετικών χρωμάτων, η υπερύψωση του δαπέδου ή ακόμη και η μείωση του ύψους της οροφής με τη χρήση γυψοσανίδας. Το συρόμενο τραπέζι κρυμμένο πίσω από ένα σύστημα με καθρέπτες διπλασιάζει τη χρήση του χώρου και δημιουργεί μια τραπεζαρία εκεί που λίγο πριν βρισκόταν το καθιστικό²².

5.2 Διπλά ύψη και χωριστά επίπεδα

Σε ορισμένες περιπτώσεις όπου το επιτρέπει το ύψος της οροφής είναι δυνατόν να μεγιστοποιηθεί η αίσθηση του χώρου. Έτσι, είναι δυνατόν να δημιουργηθεί ένα δεύτερο επίπεδο προσβάσιμο με μια μικρή σκάλα για εξοικονόμηση χώρου, στο οποίο συνήθως τοποθετούνται οι κρεβατοκάμαρες. Αυτά τα δωμάτια έχουν εποπτική θέα προς τον υπόλοιπο χώρο.

Η κλίση της στέγης αυτού του εξαιρετικά μικρού διαμερίσματος έχει δώσει τη δυνατότητα να τοποθετηθεί πάνω από το χώρο της κουζίνας η κρεβατοκάμαρα, το δάπεδο της οποίας είναι κατασκευασμένο από ένα μεταλλικό πλαίσιο όπου έχει τοποθετηθεί άθραυστο γυαλί. Επιπλέον χώρος εξοικονομείται με την τοποθέτηση του W.C. κάτω από την κρεβατοκάμαρα και πίσω από το χώρο της κουζίνας.

Το μεσοπάτωμα (mezzanine) που δημιουργήθηκε με μια μεταλλική κατασκευή εκμεταλλευόμενο το μεγάλο ύψος του διαμερίσματος. Μια απλή σπειροειδής σκάλα παρέχει πρόσβαση στην κρεβατοκάμαρα που είναι τοποθετημένη σ’αυτό, ενώ από κάτω είναι διαμορφωμένος ο ενιαίος χώρος που λειτουργεί ως καθιστικό, τραπεζαρία και κουζίνα²³.

5.3 Διαχωριστικά

Όταν ο χώρος είναι περιορισμένος η ορθή χρήση των διαχωριστικών στοιχείων είναι εξαιρετικά σημαντική. Καθοριστικό ρόλο παίζουν οι προτιμήσεις του ιδιοκτήτη, όπως ποιό χώρο επιθυμεί να διαχωρίσει από τους υπόλοιπους. Συχνά, η κρεβατοκάμαρα, η κουζίνα και το λουτρό έχουν τους δικούς τους χώρους για πρακτικούς κυρίως λόγους.

Οι πιο συνήθεις λύσεις που εφαρμόζονται είναι χαμηλοί τοίχοι σε χώρους όπου δεν απαιτούνται πόρτες, συρόμενα ή αναδιπλούμενα πάνελ κατασκευασμένα από υλικά όπως γυαλί ή plexiglass μπορούν να μετακινηθούν ανάλογα με τις προτιμήσεις των ενοίκων, απομονώνοντας λειτουργικά αλλά όχι οπτικά τους χώρους. Είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν και κουρτίνες, παραβάν ή ακόμη και έπιπλα για την οπτική διαίρεση ενός χώρου. Έτσι, δημιουργείται ένας μικρός μινιμαλιστικός χώρος ο οποίος περιλαμβάνει ένα κρεβάτι, μια ντουλάπα και τηλεόραση. Διαχωριστικά συρόμενα πάνελ που φτιάχνονται κατά παραγγελία αποτελούν ταυτόχρονα χρηστικά αλλά και διακοσμητικά αντικείμενα²⁴.

5.4 Μετατρεπόμενα έπιπλα

Αποτελούν την καλύτερη λύση για τη διακόσμηση περιορισμένων χώρων. Τα μετατρεπόμενα έπιπλα παρέχουν δημιουργικές και πολύ πρακτικές λύσεις στα προβλήματα χώρου και καλύπτουν διάφορες λειτουργίες με ένα και μόνο κομμάτι επίπλου. Μια άλλη βασική λύση είναι τα έπιπλα κατά παραγγελία, το μεγάλο πλεονέκτημα των οποίων είναι οτι μπορούν να προσαρμοστούν στις ιδιαίτερες ανάγκες του εκάστοτε χώρου. Στόχος τους είναι να μεγιστοποιήσουν αλλά και να χρησιμοποιήσουν ακόμα και το τελευταίο εκατοστό του διαθέσιμου χώρου. Σ’αυτά μπορούν να ενσωματωθούν και αποθηκευτικοί χώροι, η έλλειψη των οποίων είναι ένα από τα κυριότερα προβλήματα των κατοικιών με περιορισμένο εμβαδόν.

Στην περίπτωση που φαίνεται δεξιά, αντί να υπερυψωθεί το πάτωμα ώστε να διαχωριστούν οι χώροι του γραφείου από το καθιστικό, δημιουργήθηκε ένας τοίχος από σκούρο ξύλο και καθρέπτες, ο οποίος μπορεί να στραφεί κατά 90 μοίρες. Στην πρώτη εικόνα ο τοίχος είναι στην τελική του θέση διαχωρίζοντας τους δύο χώρους. Στην δεύτερη εικόνα αρχίζει να στρέφεται προς το χώρο του καθιστικού και τερματίζει στην τρίτη εικόνα ενοποιώντας τους δύο χώρους. Το πίσω μέρος του τοίχου είναι βαμμένο σε άσπρο χρώμα, γεγονός το οποίο αλλάζει δραστικά το ύφος του καθιστικού. Παράλληλα, ένα πλαϊνό πάνελ ανοίγει αποκαλύπτοντας μια σειρά ραφιών²⁵.

Ένα από τα κυριότερα προβλήματα της κρεβατοκάμαρας καθώς είναι αρκετά μεγάλο σε μέγεθος. Η πιο συνηθισμένη, αλλά λιγότερο πρακτική λύση είναι τα αναδιπλούμενα κρεβάτια που αποθηκεύονται στον τοίχο. Σε αυτό το μικρό διαμέρισμα της Νέας Υόρκης (επόμενη σελίδα) ένα έπιπλο κρύβει ένα αναδιπλούμενο κρεβάτι, το οποίο όταν ανοίγει μετατρέπει το καθιστικό σε κρεβατοκάμαρα μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα.

Το έπιπλο αυτό που σχεδιάστηκε από το στούντιο ΑΤΑ κρύβει στο εσωτερικό του ένα λουτρό, ενώ παράλληλα ο όγκος του λειτουργεί σαν γλυπτό που διακοσμεί αλλά και διαχωρίζει την κουζίνα από το καθιστικό.

Η δίριχτη στέγη αυτής της κατοικίας έχει δώσει τη δυνατότητα διαμόρφωσης μιας μικρής κρεβατοκάμαρας πάνω στο έπιπλο αυτό (όπως φαίνεται και από την τομή), η οποία είναι προσβάσιμη χάρη σε μια μικρή σκάλα που είναι εγκιβωτισμένη σε ένα μικρό αποθηκευτικό χώρο του επίπλου και μπορεί να συρθεί έξω από αυτό πάνω σε μικρές ρόδες²⁶.

5.5 Χρώματα και μοτίβα

Η διακόσμηση ενός χώρου συνήθως ξεκινά με την επιλογή των χρωματισμών των τοίχων και των δαπέδων. Υπάρχουν αναρίθμητες επιλογές τόσο σε χρώματα, όσο και σε υλικά (όπως ταπετσαρίες ή βινύλιο).

Η επιλογή του χρώματος θα αποδώσει το επιθυμητό ύφος, ενώ υπάρχουν και κάποια τρικ τα οποία μπορούν να κάνουν ένα μικρό χώρο να φαίνεται μεγαλύτερος, όπως η χρήση μιας παλέτας από χρώματα που σκουραίνουν σταδιακά. Βάφοντας τις οροφές και όλους τους τοίχους πλην ενός με λευκό χρώμα μεγεθύνεται οπτικά η αίσθηση του χώρου και φυσικά κάτι αντίστοιχο ισχύει και για τις ταπετσαρίες.

Χρησιμοποιώντας ταπετσαρία ή έντονο χρώμα σε ένα μόνο σημείο, όχι μόνο δημιουργείται η ψευδαίσθηση μεγαλύτερου χώρου, αλλά ταυτόχρονα εστιάζεται η προσοχή του παρατηρητή σε αυτό το διακοσμητικό στοιχείο. Τα ουδέτερα χρώματα και οι απαλοί τόνοι αποτελούν μια καλή επιλογή για τη διακόσμηση περιορισμένων χώρων. Όσο πιο σκούρο είναι το χρώμα μιας επιφάνειας, τόσο λιγότερο φως θα ανακλάται από αυτήν, μειώνοντας έτσι την αίσθηση του χώρου. Μια καλή πρακτική είναι να προστίθενται πινελιές χρώματος σε ένα χώρο που κατά τα άλλα είναι βαμμένος με ουδέτερα χρώματα. Ακόμα και ο πιο μινιμαλιστικός χώρος μπορεί να περιέχει μοτίβα που δημιουργούνται π.χ. από τη χρήση των πλακιδίων του δαπέδου. Τα μοτίβα αυτά ξεχωρίζουν πολύ περισσότερο σε ένα μικρό χώρο, παρά σε ένα μεγαλύτερο. Χρειάζεται όμως προσοχή στη χρήση τους, καθώς οποιοδήποτε γραμμικό σχέδιο μπορεί να παρέμβει στην προοπτική ενός χώρου. Έτσι, είναι καλό να αποφεύγονται ταπετσαρίες με πολλές κάθετες γραμμές γιατί κάνουν τους τοίχους να “έρχονται” πιο κοντά ο ένας με τον άλλο.

Οι πινελιές κόκκινου χρώματος σπάνε τη μονοτονία ενός χώρου όπου κυριαρχεί το λευκό με αποτέλεσμα ο χώρος να δείχνει κλειστοφοβικός. Επίσης, οι κάθετες γραμμές δεν πρέπει να υπερισχύουν των οριζόντιων. Ένας χαμηλός πάγκος μεγάλη μήκους θα προσδώσει μεγαλύτερο βάθος σε ένα χώρο απ’ότι μια ψηλή βιβλιοθηκη²⁷.

5.6 Φωτισμός

Ο φωτισμός είναι ένας άλλος αποφασιστικός παράγοντας στη διακόσμηση μικρών χώρων και έχει πολύ σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των καθημερινών δραστηριοτήτων. Ο άπλετος φυσικός φωτισμός είναι ένα μεγάλο πλεονέκτημα για οποιοδήποτε χώρο, καθώς συνεπάγεται όχι μόνο εξοικονόμηση ενέργειας και χρημάτων, αλά παράλληλα αποτελεί πηγή ζωτικότητας για τους χρήστες του χώρου. Αναμφίβολα, το φυσικό φως είναι πολύ πιο ευχάριστο από το τεχνητό, το οποίο θα πρέπει να χρησιμοποιείται κατά το δυνατόν μόνο τις νυχτερινές ώρες. Έτσι, στην περίπτωση που υπάρχουν μεγάλα ανοίγματα είναι προτιμότερο να μην κατασκευάζονται τοίχοι ή άλλα διαχωριστικά στοιχεία (φυσικά στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό) ώστε το φυσικό φως να μπορεί να εισχωρήσει σε όλους τους χώρους.

Εφόσον δεν υπάρχουν ανοίγματα θα πρέπει αν είναι δυνατόν να δημιουργηθούν νέα. Καλό είναι τα ανοίγματα να ξεκινούν από τη βάση του τοίχου είτε υπάρχει μπαλκόνι είτε όχι, ενώ με την τοποθέτηση συρόμενων κουφωμάτων γίνεται μεγάλη εξοικονόμηση χώρου. Οι γυάλινες οροφές και οι φεγγίτες αποτελούν μια εξαιρετική λύση για ψυχρά κλίματα με περιορισμένο ηλιακό φως.

Για να αναπληρωθεί η έλλειψη φυσικού φωτός στους πιο δυσπρόσιτους χώρους κατά τη διάρκεια των ωρών χωρίς ηλιοφάνεια θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν τεχνητές φωτεινές πηγές, ανάλογα με τη λειτουργία που στεγάζει ο κάθε χώρος, Θα πρέπει να γίνει πολύ προσεκτική επιλογή του τεχνητού φωτισμού, ώστε να ταιριάζει στη λειτουργία κάθε χώρου.

Τα επίτοιχα φωτιστικά θα πρέπει να εκπέμπουν απαλό και διάχυτο φως και μια πολύ καλή λύση είναι να εγκατασταθούν ροοστάτες ώστε να μπορεί να αυξομειωθεί η ένταση του φωτός. Έτσι, η ατμόσφαιρα του χώρου μπορεί να αλλάξει ανάλογα με τις ανάγκες κάθε στιγμής. Αυτού του είδους ο φωτισμός θα πρέπει να ενισχύεται τοπικά με σημειακές πηγές φωτός, ώστε να βελτιώνεται η ορατότητα σε συγκεκριμένους χώρους εργασίας.

Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι τεχνητού φωτός, το καθαρό λευκό και το ζεστό κίτρινο φως. Ο πρώτος τύπος χρησιμοποιείται για το γενικό φωτισμό των χώρων, συνήθως υπό μορφή φωτιστικών που κρέμονται από την οροφή ή επίτοιχα. Χάρη στην καθαρότητά του επιτυγχάνεται ο πλήρης φωτισμός του χώρου και όσο πιο λευκό είναι το φως τόσο πιο μεγάλος φαίνεται αυτός. Το κίτρινο φως δημιουργεί μια ζεστή, χαλαρωτική αίσθηση, αλλά καλό θα είναι η χρήση του να γίνεται με μέτρο, καθώς κάνει το χώρο να φαίνεται μικρότερος απ’ότι πραγματικά είναι. Το πρωτοποριακό design των φωτιστικών τα καθιστά εκτός από χρηστικά αντικείμενα, πολύ ευέλικτα διακοσμητικά αντικείμενα²⁸.

5.7. Ενδεικτική περίπτωση: Neat and narrow house

Πρόκειται για ένα μικρό αλλά εξαιρετικά μοντέρνο σπίτι στο Λονδίνο, πλαισιωμένο από κτίρια στις δύο πλευρές του, το οποίο μοιάζει περισσότερο με mini κτίριο γραφείων παρά με οικογενειακή κατοικία. Βλέποντας το εξωτερικό είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς οτι ένα τέτοιο μικρό σπίτι θα μπορούσε να φιλοξενήσει τόσες πολλές λειτουργίες.

Καθώς η οριζόντια επέκταση δεν ήταν δυνατή ο αρχιτέκτονας Joe Hagan εκμεταλλεύτηκε το χώρο σε κάθετη διάταξη. Σε κάθε όροφο αποδόθηκε μια οικιστική λειτουργία. Η απόφαση για την τοποθέτηση των λειτουργιών αυτών ήταν κεφαλαιώδους σημασίας, καθώς οι ένοικοι δεν ήταν διατεθειμένοι να ξοδεύουν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους ανεβοκατεβαίνοντας τους ορόφους.

Τελικά, η συνηθισμένη διάταξη των υπνοδωματίων στους επάνω ορόφους και των χώρων διημέρευσης στους κάτω ορόφους αντιστράφηκε. Έτσι, οι λιγότερο ιδιωτικοί χώροι όπως το καθιστικό τοποθετήθηκαν στον τέταρτο και πέμπτο όροφο.

Η τοποθέτηση υαλοπινάκων στην εμπρός και πίσω όψη του κτιρίου όχι μόνο επιτρέπει στο φως να πλημμυρίζει το εσωτερικό (δεν υπάρχουν κουρτίνες ή στοράκια) αλλά επίσης παρέχει και φανταστική θέα της πόλης του Λονδίνου.

Τα υπνοδωμάτια τοποθετήθηκαν στον πρώτο και δεύτερο όροφο, όπου μόνο η εμπρός όψη διαθέτει ανοίγματα, στα οποία τοποθετήθηκαν κουρτίνες για να προστατευθεί η ιδιωτικότητα των ενοίκων.

Η κουζίνα, που αποτελεί το κέντρο του σπιτιού, τοποθετήθηκε στο ενδιάμεσο, δηλαδή στον τρίτο όροφο, ώστε να είναι εύκολη η πρόσβαση σε αυτήν τόσο από τους κάτω, όσο και από τους πάνω ορόφους.

Παραδόξως, το εσωτερικό δε φαίνεται κορεσμένο ή κλειστοφοβικό, κάτι το οποίο οφείλεται κυρίως στην πλήρως εφυαλωμένη πρόσοψη. Αυτή επιτρέπει και στο περιβάλλον τοπίο να γίνει μια νοητή προέκταση του εσωτερικού χώρου, χαρακτηριστικό τυπικό των μοντερνιστικών κατοικιών, το οποίο οπτικά δίνει την αίσθηση ότι ο χώρος είναι μεγαλύτερος απ’ότι πραγματικά είναι. Σε αυτήν την αίσθηση ευρυχωρίας συνέβαλλε και ο προσεκτικός σχεδιασμός του σπιτιού από τον αρχιτέκτονα, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε πλήρως κάθε διαθέσιμο εκατοστό χώρου. Σχεδίασε λουτρά χωρίς καμπίνες για το ντουζ και τοποθέτησε ράφια περιμετρικά των τοίχων του λουτρού. Τοποθετήθηκε υποδαπέδια θέρμανση, γεγονός που εξάλειψε την ανάγκη για χρήση θερμαντικών σωμάτων. Αλλά το πιο σημαντικό απ’όλα ήταν ο σχεδιασμός αποθηκευτικών χώρων που εκμεταλλεύονται το νεκρό χώρο, που σε διαφορετική περίπτωση θα πήγαινε χαμένος.

Ωστόσο, υπάρχει ένα στοιχείο το οποίο παραμένει απελπιστικά μικρό, ο ανελκυστήρας. Χωρά μόνο δύο άτομα και “σώζει” τους ιδιοκτήτες από αμέτρητα ανεβοκατεβάσματα στους χώρους του σπιτιού²⁹.

6. Ο ρόλος της ψυχολογίας στο σχεδιασμό

Κατά το σχεδιασμό ενός κτιρίου οι περισσότεροι αρχιτέκτονες ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την εξωτερική εμφάνιση του κτιρίου και προσπαθούν να δημιουργήσουν μια φυσική μορφή η οποία θα γίνει αντιληπτή με διαφορετικούς τρόπους από διαφορετικούς παρατηρητές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της επιδίωξης είναι ότι η αντίληψη ενός χώρου μεγαλώνει όταν αυτός είναι βαμμένος με κάποιο ανοιχτό χρώμα.

Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο τύπος των ατόμων που προτιμούν την κατοίκηση μικρών χώρων, καθώς δεν έχουν συλλεχθεί ακόμη επαρκή επιστημονικά δεδομένα. Ωστόσο, αρχίζει να διαφαίνεται καθαρά μια προτίμηση σε χώρους compact living από νέους κυρίως ανθρώπους, οι οποίοι εκτιμούν την κομψότητα και την αποδοτικότητα τέτοιων κατοικιών. Εργένηδες, φοιτητές αλλά και νέα ζευγάρια προτιμούν την αυτονομία και την ανεξαρτησία που προσφέρουν οι μικρές, οικονομικές κατοικίες, καθώς αυτές οι πληθυσμιακές ομάδες κατά βάση χρησιμοποιούν την κατοικία κυρίως ως χώρο διανυκτέρευσης.

Κεφαλαιώδους σημασίας είναι ο ρόλος της ψυχολογίας στο σχεδιασμό τέτοιων κατοικιών, ώστε αυτές να καταστούν βιώσιμες. Ο σχεδιαστής θα πρέπει να λάβει υπόψη του το χαρακτήρα, τις προτιμήσεις και τις δραστηριότητες των εν δυνάμει ενοίκων, αλλά και το γεγονός οτι αυτές πιθανόν να διαφοροποιηθούν στη διάρκεια του χρόνου, στο βαθμό βέβαια που αυτό είναι δυνατόν. Συχνά οι σχεδιαστές του χώρου στρέφονται προς την ψυχολογία για τις απλές σχέσεις ανάμεσα στις μεταβλητές περιβάλλοντος και συμπεριφοράς, ώστε να γνωρίσουν, για παράδειγμα, ποιό συγκεκριμένο μέγεθος ενός δωματίου θα έκανε τους ανθρώπους πιο ευτυχισμένους ή πιο σωστά, τη σχέση ανάμεσα στις διάφορες αλλαγές, όπως η σχέση ανάμεσα στη φωτεινότητα του χώρου και την παραγωγικότητα.

Υπάρχουν διάφορες παράμετροι που διαμορφώνουν την “αίσθηση” ενός χώρου, όπως το ύψος της οροφής, η επάρκεια φυσικού φωτός, η ύπαρξη θέας, κ.α³⁰.

Όσον αφορά στη σχεδίαση μικρών χώρων ελλοχεύει ο κίνδυνος -εκτός από τη δημιουργία ενός αισθήματος κλειστοφοβίας λόγω των μικρών διαστάσεων- οι χώροι αυτοί να εμφανίζονται “αποστειρωμένοι”, δηλαδή χώροι στους οποίους υπερισχύει η λειτουργικότητα σε βάρος της “ζεστασιάς”. Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί καθώς λόγω των μικρών τους διαστάσεων ο σχεδιαστής είναι αναγκασμένος να παραλείπει μη χρηστικά αντικείμενα, τα οποία είναι αυτά που σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό δημιουργούν την ατμόσφαιρα και το χαρακτήρα του χώρου. Πρέπει, λοιπόν, να καταφύγει σε άλλες μεθόδους ώστε ο χώρος που θα σχεδιαστεί να είναι φιλόξενος και ζεστός.

Υπάρχει ένα φαινόμενο της αντίληψης που πάντοτε ενδιέφερε τους ψυχολόγους και το οποίο εκμεταλλεύονται οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές του χώρου, ενώ για τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού δεν αποτελεί καν φαινόμενο. Πρόκειται για τη “σταθερότητα της αντίληψης”. Για πολλούς αποτελεί έκπληξη το γεγονός οτι λαμβάνουν ερεθίσματα από τον κόσμο που τους περιβάλλει, τα οποία είναι διαφορετικά μεταξύ τους, παρ΄όλο που η αντιληπτικότητά τους είναι σχετικά σταθερή. Ένας τοίχος βαμμένος λευκός φυσικά δε θα φαίνεται να έχει το ίδιο χρώμα σε όλο του το μήκος όταν πέφτει πάνω του φως, αλλά ο μέσος άνθρωπος το βλέπει και το αντιλαμβάνεται σαν να έχει ένα χρώμα. Κατά παρόμοιο τρόπο, επειδή ο αμφιβληστροειδής χιτώνας του ματιού είναι ουσιαστικά δισδιάστατος, ένα τετράγωνο τραπέζι θα δώσει ένα είδωλο που μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις θα είναι τετράγωνο. Το σχήμα του θα ποικίλλει από το τραπέζιο μέχρι το ρόμβο, ανάλογα με την οπτική γωνία παρατήρησης, κάτι το οποίο εφαρμόζεται στην παραγωγή προοπτικών σχεδίων. Ωστόσο, και πάλι ο μέσος παρατηρητής θα αντιλαμβάνεται το τραπέζι ως τετράγωνο.

Εκτός από το σχήμα και τη σταθερότητα του φωτός, υπάρχουν εμπειρίες των χρωμάτων και του μεγέθους με διάφορους τρόπους. Η σταθερότητα στην αντίληψη είναι ένα εξαίρετο παράδειγμα για τον τρόπο με τον οποίο η γνώση που έχει κανείς για τον κόσμο τροποποιεί τα όσα αντιλαμβάνεται.

Αν “γνωρίζει” τί ακριβώς είναι ένα αντικείμενο μπορεί και το αντιλαμβάνεται με το κατάλληλο σχήμα, μέγεθος και χρώμα. Αυτήν ακριβώς την αντιληπτική σταθερότητα μπορεί να την εκμεταλλευτεί ο σχεδιαστής του χώρου, ώστε να δημιουργήσει οπτικές “απάτες” για να δώσει στο χώρο ιδιότητες που ουσιαστικά δεν έχει, δηλαδή στην περίπτωση του compact living να κάνει ένα εξαιρετικά μικρό χώρο να φαίνεται μεγαλύτερος απ’ότι πραγματικά είναι.

7. Συμπεράσματα

Στη σύγχρονη εποχή η τάση για διαβίωση σε ολοένα και μικρότερους χώρους γίνεται ολοένα και πιο δημοφιλής, κυρίως για οικονομικούς λόγους, καθώς ο εξοπλισμός και η συντήρηση κατοικιών μικρού εμβαδού έχει σαφώς χαμηλότερο κόστος, αλλά και για οικολογικούς λόγους, διότι τέτοιου είδους κατοικίες έχουν πολύ χαμηλότερες ενεργειακές απαιτήσεις.

Υπάρχουν διάφορες τεχνικές και έξυπνες λύσεις που μπορεί να εφαρμόσει κανείς κατά το σχεδιασμό χώρων compact living, ώστε να γίνει εκμετάλλευση του χώρου στο μέγιστο δυνατό βαθμό.

Έχουν διαμορφωθεί διάφορα στυλ, με βασικότερο αυτών το Ιαπωνικό, κάτι που άλλωστε είναι και αναμενόμενο, καθώς στην Ιαπωνία η έλλειψη χώρου διαβίωσης είναι σαφώς πιο αισθητή, οπότε και η ανάγκη εύρεσης δημιουργικών και εφευρετικών λύσεων στο σχεδιασμό πιο επιτακτική.

Είναι χαρακτηριστικό ότι διαπιστώνεται μια προτίμηση προς τη μινιμαλιστική προσέγγιση της διακόσμησης. Ο μινιμαλισμός, ωστόσο, δεν αποτελεί τάση προορισμένη αποκλειστικά για εφαρμογή σε χώρους με μικρό εμβαδόν, αλλά περισσότερο μια στάση ζωής που απορρίπτει τα περιττά στοιχεία. Έχει επηρεαστεί κυρίως από την Ιαπωνική κουλτούρα και φιλοσοφία Ζεν.

Όλα τα παραπάνω αφορούν σχεδόν εξολοκλήρου τους χώρους κατοικίας.

Η έρευνα δεν απέδωσε επαρκή στοιχεία που αφορούν στους χώρους εργασίας, καθώς στον τομέα αυτό ακόμη δεν έχει αρχίσει να διαφαίνεται προτίμηση σε μικρούς χώρους. Επίσης, ο αριθμός των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων, τα οποία εστάλησαν σε επαγγελματίες του χώρου, δηλαδή αρχιτέκτονες και σχεδιαστές, υπήρξε σχετικά μικρός, οπότε η επεξεργασία τους δεν ήταν σε θέση να αποδώσει ουσιαστικά αποτελέσματα.

8. Παράρτημα: Ερωτηματολόγιο

Τί σας ενέπνευσε να ασχοληθείτε με το σχεδιασμό μικρών χώρων?- What inspired you to design small spaces?

Για εσάς, τί είναι καθοριστικό στο σχεδιασμό μικρών χώρων?-What are the main determinants in the design process of small spaces for you?

Πιστεύετε ότι η ψυχολογία των ενοίκων είναι βασικός παράγοντας ο οποίος επηρεάζει το σχεδιασμό μικρών χώρων και πώς καταφέρνετε να τον αντιμετωπίσετε?

Do you reckon that the residents’ psychology is an important factor that affects the design of small spaces and how do you manage to overcome it?

Κατά τη γνώμη σας, τί είδους άνθρωποι προτιμούν να ζουν σε μικρούς χώρους και για ποιό λόγο?

In your opinion, what kind of people prefer to live in small spaces and for what reason?

9. Βιβλιογραφία

Ascencio Cerver, Francisco, The Architecture of Minimalism, Herst Books international, New York 1997

Broto, Carles, Compact Houses, Structure Publishing 2005 Canter, David, Ψυχολογία και αρχιτεκτονική, University Studio Press, Θεσσαλονίκη 1996

Davies, Colin, The prefabricated home, Reaktion Books, 2005

Frampton, Kenneth, Modern Architecture - A critical history, fourth edition,Thames & Hudson, London 2007

Hall, Peter, Cities of Tomorrow, third edition, Blackwell Publishing, Oxford 2002

Minimalist Interiors, Taschen GmbH 2005

Mumford, Lewis, The City in History, Pelican Books, 1966

Paredes, Christina, Practical Ideas for Small Spaces, Loft Publications 2008

Saito, Yuriko, The Moral Dimension of Japanese Aesthetics, The Journal of Aesthetics and Art Criticism, vol.65, no. 1, 2007

Tanqueray, Rebecca, Small Spaces, εκδ. Ryland, Peters and Small 2003

The big book of Lofts, εκδ. Taschen, 2005

Άρθρα από το διαδίκτυο

Φωτογραφίες

Παραπομπές