Υφιστάμενη κατάσταση.

Δυστυχώς, η ύπαρξη αχρησιμοποίητων 'αστικών θραυσμάτων' είναι συχνό φαινόμενο στο πλέγμα της πόλης της Θεσσαλονίκης. Όλοι αυτοί οι εν δυνάμει ελεύθεροι - πράσινοι χώροι έχουν έντονο κρυμμένο δυναμικό, το οποίο περιμένει να εκδηλωθεί. Η βασική ιδέα είναι η δημιουργία ενός μικρού κήπου, ενός κήπου 'τσέπης' (pocket garden) ανοικτού σε όλους (περίοικους και περαστικούς), αλλά συγχρόνως κρυμμένος, σαν μία προστατευμένη φωλιά, μια πράσινη αστική εσοχή.

Οικόπεδο: κτισμένο/άκτιστο.

Ο σκοπός του σχεδιασμού είναι να αποτελέσει ο εν λόγω χώρος ένα αναπάντεχο σημείο στάσης στη διαδρομή της οδού Δελφών, μία πράσινη 'σφήνα' ανάπαυσης - περισυλλογής μέσα στο δομημένο περιβάλλον του οικοδομικού τετραγώνου.

Πράσινη «σφήνα».

Ένας διερχόμενος θα μπορούσε να αντιληφθεί τον σχεδιασμένο ελεύθερο χώρο ως προέκταση της υφιστάμενης στάσης λεωφορείου, που βρίσκεται ακριβώς δίπλα, δηλαδή ως χώρο αναμονής ή ξεκούρασης. Ενώ κάποιος περίοικος θα είχε τη δυνατότητα να διαβάσει ένα βιβλίο ή να βγάλει το σκύλο του βόλτα. Για να πετύχει ο προτεινόμενος σχεδιασμός το σκοπό του, θα πρέπει ο νέος τόπος, σε συνδυασμό πάντα με το δικό του κρυμμένο δυναμικό να έχει τα παρακάτω χαρακτηριστικά, τα οποία είναι πολύ καθοριστικά για την ποιότητα της χωρικής του ταυτότητας:

- εύκολη πρόσβαση από όλους / 'ανοικτός' σχεδιασμός

- υψηλός δείκτης ένταξης του χώρου στο άμεσο δομημένο περιβάλλον και στο ευρύτερο αστικό πλέγμα / εξωστρέφεια στον σχεδιασμό

- ενδιαφέρουσα διαδοχική αντιληπτικότητα / οπτική ποικιλία κατά την προσέγγιση, αλλά και κατά τη βίωση του τόπου

- ικανοχωρητικότητα / διαφορετικές μορφές στάσης και συγκέντρωσης κόσμου, όπως τύποι καθισμάτων (συμβατικά καθιστικά ατομικά ή συλλογικά, άτυπα καθιστικά π.χ. στο έδαφος)

- λειτουργική πολυπλοκότητα και ευελιξία σε αυθόρμητες εκδηλώσεις - χρήσεις, οι οποίες εν δυνάμει μπορεί να φιλοξενηθούν στο χώρο / barbeque της γειτονιάς ή προβολή ταινίας

- ποιότητα τοπόσημου για τη γειτονιά / νέο σημείο συνάντησης - συνάθροισης ή μία 'παραφωνία' στο συνεχές μέτωπο της οδού Δελφών

Το επιλεγμένο οικόπεδο βρίσκεται στην ανατολική Θεσσαλονίκη, επί της οδού Δελφών, κοντά στο ύψος της οδού Αρχαιολογικού Μουσείου. Το μέγεθός του είναι περίπου 380,00τ.μ. (διαστάσεων 19,00μ.* 20,00μ.) και είναι ανοικτό προς τον δρόμο, όπου υπάρχει μία στάση λεωφορείου. Εκατέρωθεν, έχει σκληρά όρια (σόκορα πολυκατοικιών), ενώ η πίσω πλευρά του συνορεύει, με τοιχίο, με έναν αρκετά πολύπλοκο ακάλυπτο χώρο, με πολλά επίπεδα και διαχωριστικούς τοίχους.

Φυσικές και οπτικές συνδέσεις.

Η ύπαρξη πολλών δέντρων (αείλανθοι και κοινές ακακίες) προσδίδει στον χώρο μία ξεχωριστή αίσθηση κρυμμένου κήπου ή πράσινης όασης μέσα στο τσιμέντο. Η προσέγγιση του χώρου (αντιληπτικότητα) είναι ενδιαφέρουσα, γιατί από μακριά φαίνονται μόνο οι μάζες των δέντρων που ξεπροβάλλουν, πιεσμένες ασφυκτικά, ανάμεσα στα κτήρια, υψώνοντας το παράστημά τους προς το φως.

Ενδεικτική τομή.

Πλησιάζοντας, αρχίζει ο περιπατητής να αντιλαμβάνεται ότι κάτι διαφορετικό συμβαίνει στη δομημένη συνέχεια του δρόμου, ένα 'κενό',  μία εσοχή,  μία σφήνα. Όταν φτάσει πια μπροστά στον κρυμμένο τόπο έχει έναν 'πληγωμένο' καταπράσινο 'κήπο' με πολύ πράσινο, γεμάτο απορρίμματα και αρχίζει να φαντάζεται πως θα ήταν αλλιώς. Πρόσφατα αστικά κινήματα πολιτών, όπως οι atenistas πήραν την κατάσταση στα χέρια τους, καθαρίζοντας αυτές τις πράσινες 'νησίδες' και ενισχύοντας την υφιστάμενη φύτευση με πολύ χαμηλό κόστος, ανακτώντας έτσι τον χαμένο δημόσιο χώρο με σκοπό να τον αποδώσουν στους κατοίκους της πόλης.

Οι κινήσεις αυτές θυμίζουν τους κοινοτικούς κήπους (community gardens) και τα πάρκα 'τσέπης' (pocket parks) της Νέας Υόρκης. Οι κήποι της κοινότητας δεν είναι κάτι νέο στη Νέα Υόρκη. Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι και το Κραχ ενέπνευσαν τον Δήμο της πόλης να γίνει χορηγός για τη δημιουργία «κήπων ανακούφισης» (relief gardens) και «κήπων νίκης» (victory gardens) σε κομμάτια αχρησιμοποίητης αστικής γης. Η καινοτομία αυτής της γενιάς πράσινων χώρων ήταν το γεγονός ότι δε σχεδιάστηκαν από τον Δήμο. Αναδύθηκαν κυριολεκτικά από τους δρόμους. Απελπισμένοι κάτοικοι υποβαθμισμένων γειτονιών, κουρασμένοι από την αναμονή να επέμβει η πολιτεία, ξεκίνησαν το δικό τους αστικό «πίσω στη γη» κίνημα. Ο Weismann, ιδρυτής του κινήματος «Πράσινο Δάχτυλο» (Green Thumb 1984-1998) δηλώνει: «Αυτό που ονομάζουμε σήμερα σύγχρονο κίνημα των κοινοτικών κήπων (ή αλλιώς Pocket Parks - Πάρκα Τσέπης) προήλθε από την ενέργεια του αντιπολεμικού κινήματος Earth Day». Και συνεχίζει: «Οι άνθρωποι άρχισαν να παίρνουν στα χέρια τους τον έλεγχο του δικού τους περιβάλλοντα χώρου, ιδιαίτερα όταν οι πόλεις βρέθηκαν σε δεινή οικονομική κατάσταση και αδυνατούσαν να παρέχουν υπηρεσίες στον κόσμο. Οι κήποι προσέφεραν μία σειρά από ζωτικές υπηρεσίες, οι οποίες σταμάτησαν να παρέχονται από την πολιτεία. Κάποιοι κήποι είχαν περιβαλλοντική ταυτότητα, άλλοι έντονα κοινωνική, σε κάθε περίπτωση όλα αλληλοσυμπληρώνονται». (πηγή: διαδίκτυο)

Α' ΛΥΣΗ

Η ταυτότητα της πρώτης λύσης καθορίζεται από ένα μονοπάτι, το οποίο ξεκινάει από τον δρόμο και οδηγεί στο τοιχίο, που χωρίζει το οικόπεδο από τον ακάλυπτο, θέλοντας να προϊδεάσει για μια μελλοντική ενέργεια, την ενοποίηση του κήπου με τον ακάλυπτο, δημιουργώντας έτσι ένα διαμπερές οικοδομικό τετράγωνο.

Το μονοπάτι.

Στο Εδιμβούργο και στη Ρώμη πολλοί ακάλυπτοι ενοποιήθηκαν διαμορφώνοντας προσβάσιμους εσωτερικούς κήπους και εναλλακτικές πεζοδιαδρομές. Δεξιά και αριστερά του μονοπατιού υπάρχουν ατομικά καθιστικά, διαφορετικά μεταξύ τους, τα οποία θα μπορούσαν να αποτελέσουν άτυπο παιχνίδι για τα παιδιά της γειτονιάς. Η προτεινόμενη φύτευση περιλαμβάνει εδαφοκάλυψη από τριφύλλι (με πολύ χαμηλό δείκτη συντήρησης) και σειρές από αρωματικά ελληνικά φυτά (δενδρολίβανο, μέντα, λεβαντίνη) για χρήση (μαγείρεμα) και απόλαυση (τέρψη αίσθησης όσφρησης).

Α' Λύση

Οι σειρές αυτές είναι τοποθετημένες στο όριο του πεζοδρομίου για τη δημιουργία 'εισόδου' στο 'δωμάτιο' και κατά μήκος του τοιχίου (προτείνεται να βαφεί κόκκινο, ως υπενθύμιση απαγόρευσης διέλευσης), με μία διακοπή στο σημείο του μονοπατιού. Ο φωτισμός (δρόμοι στην  Αθήνα, πλατείες στη Βαρκελώνη) αιωρείται σαν τυχαίο πλέγμα αράχνης, ενοποιώντας τα παλιά με τα νέα στοιχεία του κήπου 'τσέπης'.

Β' ΛΥΣΗ

Η δεύτερη λύση υπάρχει για να ενισχύσει τον πιλοτικό χαρακτήρα της προσέγγισης, αλλά και του οικοπέδου.

Το poster του Διαγωνισμού.

Στην πόλη της Θεσσαλονίκης υπάρχουν πολλά οικόπεδα με παρεμφερή χαρακτηριστικά, τα οποία θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με τον ίδιο τρόπο (Α' Λύση) και κάθε ένα από αυτά με πολλούς ξεχωριστούς τρόπους, ενδεχομένως με το ίδιο αποτέλεσμα, όπως το συγκεκριμένο οικόπεδο, με τις δύο διαφορετικές λύσεις. Η πρόταση αφορά τη δημιουργία ενός αγρού, με τη χρήση ελληνικών αγρωστωδών φυτών (με πολύ χαμηλό δείκτη συντήρησης), με επιφάνεια χαλικιού, δημιουργώντας μία ψηφίδα εικόνας περιαστικού αγροτικού τοπίου στην καρδιά της πόλης.

Β' Λύση.

Το καθιστικό (κόκκινο) αποτελεί ταυτόχρονα ένα γλυπτό στον χώρο και ένα τοπόσημο της γειτονιάς (συνάντηση στο κόκκινο παγκάκι), το οποίο σε συνεργασία με τη χαλικόστρωτη επιφάνεια αποτελούν χώρο συνάθροισης (με καθίσματα που θα φέρει ο καθένας από το σπίτι του, αφού οικειοποιηθεί τον χώρο), σε μία αυθόρμητη προβολή ταινίας στο δεξί σόκορο (γκρι).

υπαίθριο καθιστικό, χαλικόστρωτο δάπεδο κήπου, μικρός κήπος 

Πανελλήνιος Αρχιτεκτονικός Διαγωνισμός του Τ.Ε.Ε. – Τ.Κ.Μ.

«Οι αρχιτέκτονες αλλάζουν την πόλη» - 2012

Α' Βραβείο - Αρχιτεκτονική Μελέτη Ιδεών: Ευδοξία Β. Παπαλιούρα 

Πηγή εικόνων: Πίνακας συμμετοχής (poster) στον Πανελλήνιο Αρχιτεκτονικό Διαγωνισμό του Τ.Ε.Ε. – Τ.Κ.Μ., «Οι αρχιτέκτονες αλλάζουν την πόλη» (Σεπτέμβριος 2012).

Πρώτη δημοσίευση: Οκτώβριος 2012 στο έντυπο περιοδικό του Τ.Ε.Ε. – Τ.Κ.Μ., «Τεχνογράφημα».

Δεύτερη δημοσίευση: Μάιος 2014 στο e-περιοδικό για την αρχιτεκτονική, «greekarchitects.gr».