Το χαρτί είναι ένα καταπληκτικό ευρείας χρήσης υλικό για την καθημερινότητα μας, όπως τα βιβλία, οι εκτυπώσεις, τα υλικά συσκευασίας, τα υλικά οικιακής χρήσης. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μείωση στην παραγωγή χαρτιών για εκτύπωση εξαιτίας της αυξανόμενης δημοφιλίας της αποστολής εγγράφων και εντύπων με ηλεκτρονικά μέσα και ταυτόχρονα παρατηρείται αύξηση στην παραγωγή υλικών συσκευασίας, τα οποία απαιτούν ανθεκτικότητα και αντοχή σε εξωτερικές συνθήκες.
Ιστορικά
Η εφεύρεση του χαρτιού πιστώνεται στον Cai Lun, ένα Κινέζο υπουργό γεωργίας. Στην προσπάθεια του να αναδιατάξει την αυτοκρατορική βιβλιοθήκη που αποτελούνταν από βιβλία φτιαγμένα από ξύλινες σανίδες, ο Cai Lun άρχισε να πειραματίζεται με το φλοιό δένδρων, μουριάς, μπαμπού, χορτάρι, κάνναβη, κουρέλια και δίχτυα για να δημιουργήσει ένα υλικό ελαφρύτερο και εύκολο στη μεταφορά. Δημιουργήθηκε ένα υλικό από φυτικές ίνες συνδεμένες και μορφοποιημένες σε ένα ομοιόμορφο φύλλο, το οποίο ο Cai Lun παρουσίασε στον αυτοκράτορα το 105 π.Χ.
Το χαρτί στην Κίνα χρησιμοποιήθηκε για τη διάδοση των ιδεών του βουδισμού, ενώ η μέθοδος παραγωγής του κρατήθηκε μυστική. Δύο αιώνες αργότερα οι Ιάπωνες ανέπτυξαν δικές τους μεθόδους παραγωγής, ενώ τον 8ο αιώνα οι Άραβες απέκτησαν τη γνώση για την παραγωγή του χαρτιού από τα εργαστήρια χαρτοποιίας της πόλης Σαμαρκάνδης όταν την κατέκτησαν.
Στην Ευρώπη η γνώση της χαρτοποιίας ξεκίνησε από την Ιβηρική χερσόνησο με την κατάκτηση της από τους Άραβες το 12ο αιώνα. Μετά από πολλούς αιώνες το χαρτί καθιερώθηκε στην Ευρώπη ως υλικό για έγγραφα και θρησκευτικά βιβλία, καθώς η περγαμηνή και το χαρτί από δέρμα ζώων ήταν τα κοινά υλικά γραφής.
Αρχικά το χαρτί, όπως προαναφέρθηκε, χρησιμοποιήθηκε για την ανταλλαγή θρησκευτικών ιδεών στην Κίνα, στον Ισλαμικό κόσμο, αλλά και στην Ευρώπη, είτε ως γενικό μέσο για γραπτή επικοινωνία, είτε ειδικότερα για βιβλία.
Τα πρώτα παραδείγματα χρήσης χαρτιού στην αρχιτεκτονική αναφέρονται στην Κίνα με τη μορφή πτυσσόμενων διαχωριστικών (παραβάν) και ιδιαίτερα στην Ιαπωνία με τη μορφή διαχωριστικών δωματίων και συρόμενων τοίχων. Αναφέρουμε τα διαφανή πάνελ Shoji και τα αδιαφανή συρόμενα πάνελ Fusuma καλυμμένα με ζωγραφικές παραστάσεις, χαρακτηριστικά στοιχεία της παραδοσιακής ιαπωνικής αρχιτεκτονικής. Σήμερα ο Ιάπωνας αρχιτέκτονας Shigeru Ban, γνωστός ως ο “αρχιτέκτονας του χαρτιού” έχει τα περισσότερα έργα με τη χρήση του χαρτιού ως δομικό υλικό.
Αδιαφανή συρόμενα πάνελ Fusuma
Στο δυτικό κόσμο η χρήση χαρτιού στην αρχιτεκτονική εμφανίστηκε το 19ο αιώνα, όταν μία γαλλική εταιρία κατασκεύασε το 1867 προκάτ κτίρια για τροπικές χώρες και στη συνέχεια εξυπηρέτησε τις ανάγκες στέγασης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το 1966 αναπτύχθηκε ένα καταφύγιο για εποχιακούς εργάτες από χαρτόνια πάχους 10 χιλ. γεμάτα με αφρό πολυουρεθάνης και εξωτερική αδιαβροχοποίηση με μεμβράνη πολυαιθυλενίου. Το 1970 η από την 3H Design δημιούργησε το Pappedern, μία μονάδα εμβαδού 11,50 ή 16,00 τ.μ από κυματοειδές χαρτόνι πάχους 30χιλ. επικαλυμμένο με ίνες υάλου. Λόγω της μικρής διάρκειας ζωής του (1 έως 2 χρόνια) χρησιμοποιήθηκε στους Ολυμπιακούς αγώνες του Μονάχου το 1972 ως χώρος υπηρεσίας, αναψυχής, lockers, μικρή κουζίνα και W.C.
Pappedern, 3H Design για τους Ολυμπιακούς αγώνες του Μονάχου το 1972
Τη δεκαετία του 1980 αρχίζει μία νέα εποχή για την αρχιτεκτονική του χαρτιού. Ο Shigeru Ban σχεδίασε το 1985 την έκθεση για τον Αργεντινό αρχιτέκτονα Emilio Ambasz χρησιμοποιώντας διαχωριστικά από τετράγωνους σε διατομή σωλήνες και κυψελωτά πάνελς από χαρτί. Την επόμενη χρονιά σχεδίασε την έκθεση για το Φιλανδό αρχιτέκτονα Alvar Aalto. Το ζητούμενο χαμηλό κόστος και η επιθυμία για αναφορά στο ξύλο, το βασικό υλικό της αρχιτεκτονικής του Aalto, τον οδήγησαν στη χρήση χάρτινων σωλήνων ανάμεσα στα εκθέματα.
Έκθεση για το Φιλανδό αρχιτέκτονα Alvar Aalto, Shigeru Ban, 1986
Τα επόμενα χρόνια ο αρχιτέκτονας πειραματίστηκε με τη χρήση του χαρτιού ως δομικό υλικό. Το Paper Ηouse θεωρείται το πρώτο σπίτι που κατασκεύασε ο αρχιτέκτονας το 1995, όπου χάρτινοι σωλήνες επιτρεπόταν να χρησιμοποιηθούν ως δομικό υλικό για μόνιμη κατασκευή. Μετά τον ισχυρό σεισμό στο Kobe της Ιαπωνίας ο Shigeru Ban σχεδίασε το Paper Log House, μία μονάδα / καταφύγιο16 τ.μ, από κιβώτια μπύρας με σάκους άμμου ως θεμέλια, ξύλινο δάπεδο, τοίχους από χάρτινους σωλήνες και οροφή από ύφασμα PVC στερεωμένο σε ζευκτά από χάρτινους σωλήνες. Το 2000 σε συνεργασία με τον Frei Otto σχεδίασε τη μεγαλύτερη δομή από προϊόντα χαρτιού, το Japan Pavilion, για τη Διεθνή Έκθεση του Ανόβερου 2000.
Paper Ηouse, Shigeru Ban, Lake Yamanaka, 1995
Paper Log House, Shigeru Ban, Κόμπε, Ιαπωνία, 1995
Japan Pavilion, Shigeru Ban, Hannover Expo, 2000
Εκτός από την Ιαπωνική εμπειρία υπάρχουν πολλά σύγχρονα παραδείγματα κτιρίων σε όλο τον κόσμο από αρχιτέκτονες που χρησιμοποιούν το χαρτί ως δομικό υλικό. Μεταξύ αυτών αναφέρουμε το Δημοτικό Σχολείο στο Westborough στο Westcliff-on-Sea στην Αγγλία από τους Cottrell & Vermeulen Architecture που κατασκευάστηκε το 2001. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Delft στην Ολλανδία σε συνεργασία με τον Shigeru Ban ανέπτυξαν τρία έργα: αποσυναρμολογούμενος χάρτινος θόλος για το θέατρο στο IJburg στο Άμστερνταμ και στην Ουτρέχτη (2003), το Vasarely Pavilion στο Aix-en-Provence στη Γαλλία (2006) και την Paper Bridge στο Vers-Pont-du-Gard στη Γαλλία (2007). Μία πρόσφατη καινοτομία στην αρχιτεκτονική του χαρτιού αποτελεί το Wikkelhouse που αρχικά σχεδιάστηκε από τον René Snel στα τέλη της δεκαετίας του 1990 και το 2012 η Fiction Factory αγόρασε τα πνευματικά δικαιώματα και ανέπτυξε εκ νέου το έργο.
Δημοτικό Σχολείο Westborough, Cottrell & Vermeulen Architecture, Westcliff-on-Sea, Αγγλία, 2001
Wikkelhouse, Fiction Factory, 2012
Τα προαναφερθέντα παραδείγματα, πειραματικά και εφαρμοσμένα, δείχνουν ότι το χαρτί με τη μορφή διαφορετικών προϊόντων μπορεί να χρησιμοποιηθεί με επιτυχία, τόσο ως μέρος της δομής, όσο και ως δομικό υλικό. Τα 150 χρόνια της αρχιτεκτονικής του χαρτιού αναδεικνύουν το χαρτί ως εμπνευσμένο υλικό που προσφέρει ικανό δυναμικό για καινοτομίες που μπορούν να αναπτυχθούν από τα Πανεπιστήμια και τη βιομηχανία ανά τον κόσμο.