Εμφάνιση άρθρων βάσει ετικέτας: Φουτουρισμός

Ο φουτουρισμός ήταν ένα καλλιτεχνικό κίνημα που εκδηλώθηκε κυρίως στην Ιταλία από μια ομάδα νέων συγγραφέων και άλλων καλλιτεχνών.

Βασικός εκφραστής του φουτουρισμού ήταν ο Φίλιππο Μαρινέττι (Filippo Tommaso Marinetti, 1876-1944), ενώ απαρχή του κινήματος θεωρείται το έτος 1909, όταν ο Μαρινέττι δημοσίευσε στη γαλλική εφημερίδα «Φιγκαρό» το μανιφέστο του φουτουρισμού.

Ο φουτουρισμός ήταν το πρώτο κίνημα του 20ου αιώνα που απευθυνόταν εξαρχής στο ευρύ κοινό, στη μαζική παραγωγή, στις μεγαλουπόλεις, στο τρόπο ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, κλπ. Οι εκπρόσωποί του εστίασαν στις καινούργιες δυνατότητες που ανοίγονταν στους ανθρώπους (και στο εμπόριο σε παγκόσιο πλέον επίπεδο) από την ανάπτυξη των μέσων επικοινωνίας, μετακίνησης και μεταφορών. Οι φουτουριστές θαμπώθηκαν από τα επιτεύγματα της τεχνολογίας, από τα αεροπλάνα που πετούσαν στον ουρανό, από του ήχους και τη δύναμη των μηχανών, από την ταχύτητα των αυτοκινήτων. Διέβλεπαν, ότι τα επιτεύγματα αυτά είχαν αρχίσει ήδη να αλλάζουν από τα θεμέλιά του, τόσο τον κόσμο όσο και τον ανθρώπινο πολιτισμό.

Συνεπώς, σύμφωνα με τις φουτουριστικές απόψεις και η τέχνη έπρεπε να αναθεωρηθεί από τα θεμέλια της και να απαρνηθεί ότι δημιουργήθηκε κατά το παρελθόν. Ο ρόλος της τέχνης ήταν να ασχοληθεί με το μέλλον. Ο Μαρινέττι έγραψε χαρακτηριστικά ότι ένα αγωνιστικό αυτοκίνητο είναι ωραιότερο από τη Νίκη της Σαμοθράκης. Άλλωστε και η ίδια η λέξη futurismo σημαίνει μελλοντισμός.

Οι φουτουριστές προσπάθησαν να αναπαραστήσουν την κίνηση, τη φευγαλέα εικόνα, τη μεταμόρφωση, το τρεμόπαιγμα και την αίσθηση που δημιουργείται όταν ένα αντικείμενο κινείται με ταχύτητα. Ιδιαίτερα στη ζωγραφική- ο φουτουρισμός, προσπάθησε να καταργήσει το χώρο και να του δώσει μια μορφή δυναμική, που ενσωματώνει το χρόνο.

Εκφραστές του φουτουρισμού

Ο φουτουρισμός, βρήκε πεδίο έκφρασης σχεδόν σε όλες τις καλλιτεχνικές εκφάνσεις, όπως στη ζωγραφική, στην γλυπτική, στην κεραμική, στην γραφιστική, στο βιομηχανικό σχεδιασμό, στον σχεδιασμό εσωτερικών χώρων, στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στο σχεδιασμό υφασμάτων, στη λογοτεχνία, στη μουσική, στην αρχιτεκτονική, ακόμα και στη γαστρονομία. Χαρακτηριστικοί Ιταλοί εκπρόσωποί ήταν οι Filippo Tommaso Marinetti, Umberto Boccioni, Carlo Carrà, Gino Severini, Giacomo Balla, Antonio Sant'Elia, Tullio Crali και Luigi Russolo.

Ως ομάδα διοργάνωναν συναντήσεις, έγραφαν μανιφέστα, ποιήματα, μουσική, κλπ.

Φουτουρισμός και Αρχιτεκτονική

Το 1914 ο αρχιτέκτονας Antonio Sant' Elia εντάχτηκε στο κίνημα του φουτουρισμού και του προσέδωσε μια πιο ακαδημαϊκή χροιά. Στο σχέδιό του «Η νέα Πόλη (La Città Nuova )» που εκτέθηκε στο Μιλάνο, το 1914, αλλά δεν κατασκευάστηκε ποτέ, η χαοτική μεγαλούπολη παρουσιάζεται ως ένα υπέροχο τοπίο μέσα στην οποία δραστηριοποιείται ο σύγχρονος άνθρωπος (σε αντίθεση με προηγούμενες αναπαραστάσεις όπου ένα όμορφο τοπίο θεωρούνταν ότι ήταν ένας κήπος ή η ύπαιθρος). Η νέα πόλη, συμβόλιζε το νέο, δυναμικό τρόπο ζωής και έπρεπε να είναι λειτουργική και αποτελεσματική όπως μια μηχανή.

Στο μανιφέστο του, «Manifesto of Futurist Architecture», ο Sant' Elia πρότεινε μια μαζική αρχιτεκτονική, όπου οι γραμμές είναι δυναμικές και η διακόσμηση δεν πρέπει να έχει καμία σχέση με το παρελθόν αλλά να προκύπτει κάθε φορά, εκ νέου, από τη χρήση και τη φύση των ίδιων των υλικών.

Προοπτικό σχέδιο από τη "νέα πόλη" (1914), (πηγή εικόνας: wikipedia.org)

Συνεπώς, η αρχιτεκτονική αλλά και η διακόσμηση πρέπει να είναι πάντα σύγχρονες και εφήμερες, καθώς κάθε γενιά θα δημιουργεί αναπόφευκτα τη δική της αρχιτεκτονική και θα καταργεί τις προηγούμενες.

Χαρακτηριστικά κτίρια της εποχής του φουτουρισμού θεωρούνται ο σταθμός τρένων Trento από τον Angiolo Mazzoni και ο σταθμός Santa Maria Novella στην Φλωρεντία (1932) από τους Gruppo Toscano.

Trento station (πηγή εικόνας: wikipedia.org)

Το τέλος του φουτουρισμού

Ο Sant'Elia πέθανε το 1916 και ο θάνατός του συχνά ταυτίζεται με το τέλος του φουτουρισμού. Παρόλα αυτά αρκετοί εκπρόσωποι του φουτουρισμού συνέχισαν να δημοσιεύουν και να εκθέτουν έργα, έως το τέλος του 2ου παγκοσμίου πολέμου.

Καθώς όμως το κίνημα συνδέθηκε με το φασισμό, το ίδιο το κοινό, το εγκατέλειψε.

Ο απόηχος του κινήματος.

Ο φουτουρισμός επηρέασε πολλά καλλιτεχνικά ρέυματα, όπως τον κονστρουκτιβισμό, τον βορτισισμό (vorticism), κλπ. Ιδιαίτερη επιρροή άσκησε στη γραφιστική και ειδικά στη δουλειά των Fortunato Depero, Lucio Venna και Nicolay Diulgheroff (δεκαετίες 20 και 30). Επηρέασε ακόμα και τη διαφήμιση και έτσι το 1928, συμπεριλήφθη ένα περίπτερο με φουτουριστικές αφίσες, στην έκθεση «Esposizione Nazionale del Decennale della Vittoria» στο Τορίνο.

Στον απόηχο του φουτουρισμού θα μπορούσε να αναφερθεί και η ταινία του Ridley Scott "Blade Runner", καθώς θυμίζει έντονα τα σχέδια του Sant'Elia αλλά και κάποιοι καλλιτέχνες που χρησιμοποίησαν, ήδη από τις απαρχές του διαδικτύου, τα επιτεύγματα του internet, όπως ο εικαστικός δημιουργός Stelarc.

Κηρύσσοντας πόλεμο σε κάθε τι παραδοσιακό ο μοντερνισμός ως κίνημα είχε πολλά πρόσωπα και επηρέασε βαθιά τις αντιλήψεις, την τέχνη και τον τρόπο ζωής.

Ο μοντερνισμός με λίγα λόγια:

Ο μοντερνισμός είναι το αρχιτεκτονικό κίνημα των αρχών του 20ου αιώνα που επιδίωξε να κόψει όλους τους στιλιστικούς και ιστορικούς δεσμούς με το παρελθόν, απορρίπτοντας για παράδειγμα το διακοσμητικό χαρακτήρα του κινήματος Art Nouveau ή τις χειροποίητες κατασκευές του στυλ Arts και Crafts.

Ο μοντερνισμός αγκάλιασε τις απόψεις εκείνων των φιλοσόφων που υποστήριζαν ότι οι "παραδοσιακές" μορφές τέχνης, αρχιτεκτονικής, λογοτεχνίας, θρησκευτικής πίστης, κοινωνικής οργάνωσης και καθημερινής ζωής ακολουθούσαν ξεπερασμένα πρότυπα.

Σήμερα, ορισμένοι κριτικοί και ιστορικοί της αρχιτεκτονικής θεωρούν ότι στον 20ο αιώνα εμφανίστηκαν δύο κινήματα: ο μοντερνισμός και ο μεταμοντερνισμός, ενώ άλλοι θεωρούν και τα δύο αυτά κινήματα ήταν πτυχές του ίδιου κινήματος.

Ποιοί επηρέασαν το κίνημα του μοντερνισμού και πως αυτό διαμορφώθηκε.

Σημαντική επίδραση στο Μοντέρνο Κίνημα είχαν οι θεωρίες και οι απόψεις του Σίγκμουντ Φρόιντ και του Ερνστ Μαχ Mach, όπως για παράδειγμα η άποψη ότι το μυαλό έχει θεμελιακή δομή και ότι η υποκειμενική εμπειρία βασίζεται στην αλληλεπίδραση των διαφόρων τμημάτων του εγκεφάλου. Σύμφωνα με τον Φρόιντ η υποκειμενική πραγματικότητα βασίζεται στο παιχνίδι των βασικών κινήσεων και των ενστίκτων, μέσω των οποίων γίνεται αντιληπτός ο εξωτερικός κόσμος.

Οι απόψεις αυτές, αντιπροσώπευαν μια αποκοπή από το παρελθόν, καθώς παλιότερα θεωρείτο ότι το μυαλό του ατόμου ήταν μια άγραφη πλάκα’ (tabula rasa) και έτσι μπορούσα να αποτυπωθεί πάνω του η εξωτερική και απόλυτη πραγματικότητα.

Από τα μέσα του 19ου αιώνα οι θεωρητικοί του βικτωριανού στυλ βρίσκονταν σε μια αναζήτηση ενός στυλ στο πνεύμα των καιρών. Οι τρόποι που πίστευαν ότι θα μπορούσαν να το επιτύχουν ήταν μία ανάμειξη των στυλ, σύμφωνα με τους περισσότερο αισιόδοξους. Επίσης υπήρχαν μερικοί, για τους οποίους η λειτουργία, η συνεπής έκφραση δομής και υλικών και η λογική προσέγγιση των προβλημάτων του σχεδιασμού θα μπορούσαν να οδηγήσουν προς αυτήν την κατεύθυνση.

Για παράδειγμα ο Wagner και ο Josef Hoffmann εφάρμοσαν αφηρημένη τεχνική στις ίσιες γραμμές. Ο Muthesius και το Deutche Werkbund στράφηκαν προς το βιομηχανικό design.

Τα πρώτα κινήματα του 20ου αιώνα, όπως ο Φουτουρισμός και ο Κονστρουκτιβισμός έψαχναν να βρουν τις απαντήσεις στις μηχανές, στα υλικά, την τεχνολογία και τη δύναμη που αυτά προσέφεραν, σε τέτοιο σημείο που η λεγόμενη αισθητική της μηχανής έγινε αυτοσκοπός.

Άλλοι, όπως ο Le Corbusier θεωρούσαν ότι τα σιλό σιτηρών, τα πολυτελή υπερωκεάνια (Μαυριτανία, Τιτανικός), τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα ήταν παραδείγματα αυτής της καινούργιας επιδιωκόμενης αισθητικής, ενώ άλλοι υποστήριζαν ότι όλη αυτή η τέχνη και η νέα αισθητική ήταν επιδιώξεις των πλούσιων αστών και έπρεπε να απορριφθούν.

Οι στόχοι, οι φιλοδοξίες και οι προσδοκίες ενός κινήματος.

Οι στόχοι του μοντερνισμού ήταν ριζοσπαστικοί και για να απεμπλακούν από την καταπίεση του διάκοσμου και των ιστορικών στυλ, αντισταθμίστηκαν με την διακήρυξη της αντικειμενικότητας και την εξέλιξη των βιομηχανοποιημένων μεθόδων δόμησης.

Κάποια ρεύματα μέσα στο Μοντέρνο Κίνημα, όπως το De Stijl υποστήριζαν την αφαιρετικότητα και την αγνότητα της έκφρασης και ενίσχυσαν τις αφηρημένες απλές γραμμές. Επίσης υπήρχαν διάφορες άλλες απόψεις μέσα στο ίδιο κίνημα, αλλά ουσιαστικά όλες συμφωνούσαν στην ανάγκη για λύσεις στις σύγχρονες απαιτήσεις με τη χρήση μοντέρνων υλικών, δομικών στοιχείων μαζικής παραγωγής και εκβιομηχάνισης των κατασκευών.

Ο φονξιοναλισμός υπήρξε η βάση, όπου όλοι συμφωνούσαν, αλλά ακόμη και εδώ παρατηρήθηκαν αντιρρήσεις στην αναζήτηση μιας αρχιτεκτονικής απελευθερωμένης από τους περιορισμούς του παρελθόντος, της αισθητικής αλλά και της χρήσης.

Κάποιοι μέσα στο Κίνημα υποστήριζαν ότι η πιο καθαρή αρχιτεκτονική ήταν αυτή που παρέμεινε στα χαρτιά , η ακόμη και στο μυαλό, άφθαρτη από την περιπέτεια της υλοποίησης της, μέσα σε μια ακατάστατη κοινωνία.

Τα επιτεύγματα και οι κύριοι εκπρόσωποι

Μέχρι το 1927 στην Έκθεση της Στουτγκάρδης, ο Διεθνής Μοντερνισμός έδωσε το παρόν του, με τη συναίνεση …. Ως προς τη μορφή της μοντέρνας αρχιτεκτονικής και του design: λευκά , ευθύγραμμα κτίρια με στενά παράθυρα από μέταλλο, γυαλί και μπετόν, έγιναν το υπόδειγμα των στόχων της μοντέρνας αρχιτεκτονικής.

Έτσι το κίνημα που επιζητούσε να καταργήσει το στυλ, δημιούργησε απλά μια δική του εικόνα, που με τη σειρά της πίεζε για την αποδοχή της. Με σκοπό την αποκήρυξη των ακαδημιών και ινστιτούτων αρχιτεκτονικής, δημιούργησε τις δικές του θεωρίες, τα δόγματα και την παιδαγωγική καθιέρωση: το Bauhaus του Walter Gropius έγινε το πρότυπο της εκπαίδευσης, έθεσε την ατζέντα και οι συγγραφείς ανέπτυξαν θεωρίες για μια συνεχή, λογική και αναπόφευκτη ανάπτυξη του Μοντερνισμού από τα ‘λειτουργικά’ κτίρια των 18ου και 19ου αιώνων των λεγόμενων ‘πρωτοπόρων’ του σχεδιασμού.

Η αρχιτεκτονική που δεν ταίριαζε απόλυτα σ’ αυτή την άρραφη ‘ιστορία’ αγνοήθηκε, ένας ανατριχιαστικός παραλληλισμός με τον πολιτικό ολοκληρωτισμό του 20ου αιώνα και τις μεθόδους του.

Μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Μοντερνισμός , έγινε το δόγμα της αρχιτεκτονικής, μέχρις ότου νέες προκλήσεις εμφανίστηκαν από νεωτεριστικούς αποστάτες (Philip Johnson), συνηγόρους της αντίθεσης και της αντίφασης (Venturi) μέχρι τους πρωταγωνιστές της νεο-ορθολογικής αρχιτεκτονικής (σχολή Ticino).

Αυτό που είναι σαφές είναι ότι οι εμμονές του Μοντέρνου Κινήματος (που έμοιαζε με θρησκεία ή λατρεία) με την εικόνα που έγινε αντιληπτή ως Μοντερνισμός, εξάλειψε τη χειροτεχνία, σπατάλησε ενέργεια σε υπέρμετρο βαθμό και δημιούργησε ανάγκες για υψηλού κόστους συντήρηση. Το Μοντέρνο Κίνημα προήγαγε κτίρια που δεν ταίριαζαν στο περιβάλλον τους αλλά ούτε και 'τηρούσαν' τις υποσχέσεις των πρωταγωνιστών τους.

Επίσης στην προσπάθεια του για να θέσει κανόνες αισθητικής βασιζόμενους στην αφαιρετικότητα και την αναζήτηση σχημάτων και μορφών, κατάφερε τελικά να μη γίνει αποδεκτό από το ευρύ κοινό.

Ο διεθνής χαρακτήρας και οι αρχές του που νίκησαν τον χρόνο

Πρέπει οπωσδήποτε να τονιστεί η διεθνιστική φύση του Μοντέρνου Κινήματος, που συνάδει απόλυτα με την παγκοσμιοποίηση που επικρατεί σήμερα. Τα καινοτόμα σπίτια των μοντερνιστών με τις μεγάλες τζαμαρίες, τους συνεχείς χώρους, την κομψή επίπλωση από ελαφρά υλικά για να μην αποτελούν εμπόδιο στη ροή του χώρου, μπορούν να ενταχθούν οπουδήποτε, αρκεί να μην αγνοούνται εντελώς οι τοπικές ιδιομορφίες, πράγμα που συμβαίνει σήμερα αρκετά συχνά.

Θα ήταν άδικο να μη τονιστούν τα θετικά σημεία στις βασικές ιδέες του Κινήματος που γι’ αυτό το λόγο έχουν επιβιώσει: ο ελεύθερος σχεδιασμός των χώρων, που σήμερα βρίσκει εφαρμογή στα loft των αστικών κέντρων, τα μεγάλα ανοίγματα που συμβάλλουν στην απεριόριστη θέα, στο άπλετο φως και στην ενοποίηση εσωτερικών κι εξωτερικών χώρων, ώστε η φύση να εισέρχεται στα καθιστικά, η χρήση υλικών προερχόμενων από την τεχνολογική εξέλιξη.